آموزش کامل عرضه اولیه سهام (هرآنچه باید بدانید)

عرضه اولیه یک موقعیت حائز اهمیت و ارزشمند برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود.

عرضه‌های اولیه از پرطرفدارترین رویدادهای بورس تهران است زیرا در اکثر مواقع سود مناسبی را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند.
 

عرضه اولیه سهام چیست؟

به زبان ساده، عرضه اولیه یعنی اینکه سهام یک شرکت قرار است برای اولین بار در بورس عرضه شود.

به عبارت دیگر، در عرضه اولیه، سهام یک شرکت برای بار اول در بورس توسط عموم قابل خریداری خواهد بود.

عرضه‌های اولیه در سال‌های اخیر در بورس تهران رونق و طرفداران بسیاری کرده است، زیرا بسیاری از عرضه‌های اولیه برای سرمایه‌گذاران سودده بوده‌اند.

قبلا از اینکه روش بوک‌بیلدینگ برای عرضه اولیه در بورس تهران به کار رود، خریداری سهام در عرضه اولیه کار آسانی نبود و اغلب با مشکل مواجه می‌شد. زیرا همزمان تعداد سفارشات زیادی به سامانه معاملاتی ارسال می‌شد و تعداد سهام نیز محدود بود، به همین دلیل تعداد زیادی از افراد در نهایت در عرضه‌های اولیه دست خالی می‌مانند.

اما این روش تغییر کرده و خرید عرضه اولیه با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد.

عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بورس تهران به روش بوک بیلدینگ (ثبت سفارش یا Book Building) انجام می‌شود.

اما عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ چه معنایی دارد؟ در این روش نیازی نیست خریداران سهام، در یک لحظه سفارش را وارد سیستم کنند و نوبت ارسال سفارش مهم نیست.

ویژگی‌های این روش به شرح زیر است:

• یک بازه زمانی برای ثبت سفارش در نظر گرفته می‌شود، مثلا از ساعت 10 صبح تا 12:30 ظهر.
• برای قیمت قابل ثبت نیز یک بازه تعیین می‌کنند، مثلا از 265 تا 285 تومان.
• حداکثر سهام قابل خرید توسط یک کدمعاملاتی نیز اعلام می‌شود، مثلا 1000 برگه سهم.

به این ترتیب شما به عنوان خریدار عرضه اولیه، می‌توانید در آرامش، در زمان اعلام شده قیمت مورد نظرتان را وارد سیستم کنید. پس از اینکه بازه زمانی اعلام شده به پایان رسید، سفارشاتی که توسط شما و سایر افراد وارد سامانه معاملاتی بورس شده طبق قوانین پردازش می‌شود.

اختصاص سهم در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ دیگر براساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست.

بنابراین شخصی که در انتهای بازه زمانی معرفی شده سفارش خود را ارسال می‌کند با شخصی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده هیچ تفاوتی باهم ندارند.

البته اگر فرد قیمت بالاتری قرار دهد احتمال اینکه بتواند خرید انجام دهد بیشتر است. به دلیل اینکه تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه بسیار زیاد است، تقریبا همه افراد سفارش خود را در سقف قیمت ارسال می‌کنند.

بنابراین کسانی که قیمت خرید را در حداکثر قرار ندهند به احتمال قوی هیچ سهامی بدست نمی‌آورند.

مراحل خرید سهام عرضه اولیه

اگر به تازگی با سرمایه‌گذاری در بورس آشنا شده‌اید احتمالا نمی‌دانید چگونه باید در عرضه اولیه شرکت کنید.

خرید سهام در عرضه اولیه برای همگان آزاد است، به شرطی که دارای کد بورسی (کدمعاملاتی) باشند.

شما نیز با دارا بودن کد معاملاتی، می‌توانید سفارش خرید سهام در عرضه اولیه را به روشی که در ادامه توضیح می‌دهیم وارد کنید.

توجه: در صورتی که کدبورسی دریافت نکرده‌اید طبق راهنمای این صفحه می‌توانید کد بورسی را در هر شهر از ایران که هستید دریافت کنید.

دریافت کد بورسی رایگان است.

پس از دریافت کد بورسی، نام کاربری و رمز عبور ورود به نرم‌افزار معاملاتی توسط کارگزاری برای شما ارسال می‌شود.

قدم اول: اطلاع از عرضه اولیه

عرضه‌های اولیه معمولا چندین بار در سال انجام می‌شوند. بطور کلی تعداد عرضه‌های اولیه چندان زیاد نیست. در سال 97 بطور کلی 22 عرضه اولیه انجام گرفت.

برای اطلاع از عرضه‌ اولیه باید اخبار سایت‌های بورسی و کانال‌های خبری که این اخبار را اطلاع‌رسانی می‌کنند را پیگیری کنید. بیشتر کارگزاری‌ها نیز این عرضه‌ها را به مشتریان خود اطلاع می‌دهند.

بنابراین وقتی کد بورسی گرفتید، از کارگزاری بپرسید چگونه می‌توانید از عرضه اولیه باخبر شوید، مطمئنا شما را راهنمایی می‌کنند.

پس از اینکه از تاریخ عرضه اولیه اطلاع پیدا کردید، حوالی ساعت 10 صبح همان‌روز سایت www.tsetmc.com را باز کنید و اطلاع‌رسانی‌های ناظر بازار را دنبال کنید.

اطلاعیه‌های ناظر بازار به شکل یک اعلام کوچک در گوشه سمت چپ و پایین صفحه نمایش داده می‌شود. مانند شکل زیر:

پس از کلیک روی اعلام اشاره شده، پیام‌های ناظر بازار برای نمادهای مختلف را مشاهده می‌کنید.

در صورتی که قرار باشد عرضه اولیه در روز جاری اتفاق بیفتد، در این پیام‌ها زمان و چگونه این عرضه وجود خواهد داشت.

معمولا ناظر بازار بین ساعات 10 تا 13، پیام مربوط به عرضه اولیه را منتشر می‌کند.

نکته: می‌توانید پیام‌های ناظر بازار در دو روز معاملاتی اخیر را در این صفحه از سایت بورس مشاهده کنید.

نمونه پیام ناظر بازار در خصوص عرضه اولیه:

همانطور که مشاهده می‌کنید در پیام ناظر بازار، این اطلاعات را می‌توانید بدست آورید:

• تاریخ عرضه اولیه
• تعداد کل سهام قابل عرضه
• ساعت مجاز برای ثبت سفارش
• سهمیه هر نفر (هر کد معاملاتی)
• بازه قیمت هر سهم
• سایر شرایط ورود سفارش

باید به تک تک جزییات این پیام دقت کنید. زیرا وارد کردن اطلاعات اشتباه بطور عمدی یا سهوی، باعث می‌شود عرضه اولیه به شما تعلق نگیرد.

قدم دوم: ارسال سفارش

بعد از اینکه جزییات عرضه اولیه را با مشاهده پیام ناظر بدست آورید، باید پس از افزایش موجودی حساب‌تان نزد کارگزاری، سفارش خرید عرضه اولیه را در ساعت مشخص شده توسط ناظر ارسال کنید.

علاوه بر این، سهمیه هر فرد مشخص شده است و اگر شما سفارش خرید را بیش از این مقدار قرار دهید، هیچ سهامی به شما تعلق نمی‌گیرد.

به قیمت مجاز بسیار دقت کنید، قیمت باید دقیقا ریال به ریال با قیمت اعلام شده مطابقت داشته باشد. به دلیل اینکه تقاضا برای خرید عرضه اولیه همواره در حال رشد است، معمولا همه افراد سقف قیمت مجاز را در فرم سفارش خرید وارد می‌کنند.

در ابتدای این آموزش اشاره کردیم که برای خرید عرضه اولیه باید کد بورسی داشته باشید و پس از دریافت کد بورسی، کارگزاری رمز عبور و نام کاربری ورود به سیستم معاملاتی آنلاین را برای شما ارسال می‌کند.

در ساعت عرضه اولیه وارد سیستم معاملاتی‌تان شوید.

موجودی خود را از طریق پرداخت آنلاین و رمز دوم افزایش دهید (در صورت نیاز).

محاسبه موجودی لازم برای خرید عرضه اولیه بسیار ساده است. کافیست سهمیه هر نفر را در ضربدر حداکثر قیمت مجاز کنید تا حداکثر سرمایه لازم را بدست آورید. مثلا اگر حداکثر قیمت عرضه، 2,750 ریال باشد و سهمیه هر نفر حداکثر 2,000 سهم، حداکثر مبلغ موردنیاز برای خرید 550,000 تومان خواهد بود.

سپس در ساعت مشخص شده برای عرضه اولیه، سفارش خودتان را مطابق با جزییات ارسال کنید.

نکته: فرم فوق مربوط به نرم‌افزار معاملاتی کارگزاری  است ولی بطور کلی اطلاعات موردنیاز برای وارد کردن با سایر کارگزاری‌ها تفاوت چندانی ندارد.

پس از ارسال سفارش، باید پیغام موفقیت‌آمیز بودن ارسال سفارش را ببینید.

برای اطمینان از ارسال شدن سفارش، می‌توانید لیست سفارشات را بررسی کنید.

پس از اینکه سفارش ارسال شد، نیاز به انجام کار خاص دیگری نیست.

قدم سوم: بررسی نتیجه

تخصیص سهام به هر کدمعاملاتی پس از پایان زمان اعلام شده برای خرید انجام می‌شود. بورس با توجه به تعداد شرکت‌کنندگان و قیمت وارد شده توسط آنها، سهام را بین شرکت‌کنندگان توزیع می‌کند.

ساعت 17 یا 18 موجودی سهام‌تان را بررسی کنید تا از میزان عرضه تعلق گرفته به خودتان مطلع شوید.

وضعیت‌های مختلفی می‌تواند در یک عرضه اولیه وجود داشته باشد که در ادامه شرح می‌دهیم. نیازی نیست این وضعیت‌ها را یاد بگیرید و فقط جهت افزایش اطلاعات توضیح داده شده است:

وضعیت اول – در صورتی که حجم کل سفارشات، در سقف قیمت، از تعداد سهام قابل عرضه بیشتر باشد.

قیمت پایانی سهم همان سقف قیمت خواهد بود ولی نحوه تخصیص به کدهای افراد به اینصورت است که تعداد حداقلی را مشخص، و از اولین تا اخرین سفارش، عرضه انجام شده و دوباره از ابتدا تا انتها تکرار می‌شود تا میزان سهم مشخص به اتمام برسد.

مثال:
تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده در سقف: 20 میلیون سهم
محدودیت هر کد: 1000 سهم (20000 کد)

نحوه تخصیص دادن:

با توجه به نظر ناظر، یک حداقل مشخص می‌گردد (به طور مثال 200 سهم)

حال به این 20000 نفر از نفر اول تا نفر بیست‌هزارم، یکبار 200 عدد سهم داده می‌شود، دوباره 200 سهم دیگر و این دور آنقدر ادامه می‌یابد تا تعداد سهم عرضه شده به اتمام برسد.

پس در این مرحله به کسانی که سفارش خرید را پایین‌تر از سقف قیمت گذاشته‌اند هیچ سهامی نمی‌رسد.

وضعیت دوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده برابر با تعداد سهام قابل عرضه باشد.

در این شرایط براساس اولویت قیمتی از بالاترین تقاضا تا کف قیمتی عرضه می‌شود و قیمت پایانی به همان روش میانگین موزون قیمت تخصیص یافته در بازار عادی خواهد بود.

وضعیت سوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در دامنه قیمت، بیشتر از تعداد قابل عرضه باشد.

در این شرایط ابتدا با توجه به اولویت سفارشات براساس قیمت آنها، سهم‌ها از بالاترین قیمت به سمت پایین‌ترین قیمت عرضه می‌شود، سپس اگر در پایین‌ترین قیمت، حجم سفارشات بیش از تعداد سهام باقیمانده باشد دقیقا به روشی که در وضعیت اول (بالا) اشاره شد، با حداقلی مشخص سهام باقیمانده اختصاص می‌یابد.

مثال:

تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده: 20 میلیون سهم
دامنه قیمتی فرضی: 1000 تا 1100 ریال

نحوه تخصیص دادن:

اگر حجم سفارشات ارسال شده بین 1100 تا 1001 ریال برابر با 5 میلیون سهم باشد ابتدا به این افراد با توجه به اولویت سفارشات براساس قیمت آنها، سهم تعلق می‌گیرد.

5 میلیون سهم مانده برای کسانی که سفارش خود را در کف قیمت ارسال کرده‌اند (1000 ریال) بر اساس تعیین حداقل مانند وضعیت 1 اختصاص می‌یابد.

وضعیت چهارم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده کمتر از تعداد کل سهام قابل عرضه باشد ولی به گونه‌ای باشد که پس از اعمال تمام یا بخشی از تعهد خرید، کل سهام قابل عرضه معامله شود، در صورتی که ایفای تعهد خرید حداقل به میزان 50 درصد کل تعهد و بیش از 10 درصد کل سهام قابل عرضه باشد، قیمت عرضه معادل قیمت کف خواهد بود.

مثال:

تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده: 6 میلیون سهم
تعهد سهامدار عمده: 50 درصد = 5 میلیون سهم

نحوه تخصیص دادن:

با توجه به اینکه حجم خریدار از تعداد سهام قابل عرضه کمتر است 4 میلیون سهم باقیمانده را متعهد خرید باید خریداری نماید.
چون بیش از 10% سهام قابل عرضه (یعنی بیش از 1 میلیون سهم) را متعهد خریداری کرده است، قیمت عرضه معادل کف قیمت خواهد بود.

وضعیت پنجم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در عرضه اولیه به اندازه‌ای کم باشد که با اعمال تعهد خرید هم کل سهام قابل عرضه معامله نشود، عرضه انجام نمی‌شود. در اینصورت عرضه شکست خورده و باید با قیمت پایینتری مجددا اطلاعیه عرضه اعلام گردد.

پس از خرید سهام در عرضه اولیه

اگر اولین عرضه اولیه را خریداری کرده‌اید به شما تبریک می‌گوییم.

معمولا در روز معاملاتی بعد از عرضه اولیه، صف خرید برای سهام شرکت عرضه شده شکل می‌گیرد. به این معنی که قیمت به حداکثر دامنه نوسان خود (یعنی مثبت 5 درصد) می‌رسد و تعداد سفارشات زیادی برای خرید سهام ثبت می‌شوند.

این موضوع به یک روال تقریبا قابل پیش‌بینی در بورس تهران تبدیل شده است.

اولین تجربه‌ سرمایه‌گذاری بسیاری از افراد در بورس تهران، خرید عرضه اولیه است که به تجربه شیرینی تبدیل می‌شود.

زیرا هر شرکتی عرضه می‌شود معمولا تا چند روز صف خرید است و معمولا تا چند روز شاهد رشد 5 درصدی ارزش سهام این شرکت‌ها هستیم.

البته این موضوع فقط تا چند روز ادامه می‌یابد. گاهی تا 2 روز، گاهی 3 روز و گاهی یک هفته.

در مواقع نادر، صف خرید تا بیش از 10 روز طول می‌کشد و قیمت سهم به شدت رشد می‌کند.

رشد قیمت سهم پس از عرضه اولیه به عوامل زیر بستگی دارد:

• تعداد سهام عرضه شده: هرچقدر تعداد عرضه کمتر بوده باشد، معمولا فروشندگان کمتری نیز وجود خواهند داشت
• رفتار سهامدار عمده: اگر سهامدار عمده پس از عرضه اولیه، سهام دیگری عرضه نکند معمولا سهام رشد بیشتری می‌کند
• جو کلی بازار: در زمانی که جو کلی بازار مثبت است و همه خوشبین هستند، افراد کمی حاضر به فروش می‌شوند
• اخبار و شایعه‌های پیرامون سهم: گاهی اخبار و شایعات منفی یا مثبتی پیرامون سهام عرضه شده شکل می‌گیرد و افراد براساس این شایعات و اخبار تصمیم می‌گیرند
•  و…

تصمیم‌گیری برای فروش سهام بر عهده شماست. حتی می‌توانید روز پس از عرضه اولیه، سهام خود را بفروشید ولی به عنوان یک توصیه کلی، بهتر است تا زمانی که صف خرید در سهم وجود دارد، سهام خود را نگهداری کنید.

حتی می‌توانید در روزهای پس از عرضه، باز هم از این سهم خریداری کنید. زیرا محدودیت خرید فقط در روز عرضه اولیه وجود دارد و پس از ان محدودیت برداشته می‌شود.

بطور کلی عرضه اولیه در بورس تهران اغلب اوقات با حواشی زیادی انجام می‌شود.  معمولا سهم‌هایی که به تازگی در بورس عرضه می‌شوند تا مدتی موردتوجه قرار می‌گیرند ولی پس از مدتی از توجه به آنها کاسته می‌شود.

سخن آخر

به دلیل تقاضای بسیار زیادی که برای عرضه‌های اولیه شکل گرفته، معمولا سهمیه کمی به افراد شرکت‌کننده می‌رسد؛ با این حال، خرید سهام در عرضه اولیه یک راه بی‌خطر برای تجربه اولین سرمایه‌گذاری در بورس است، زیرا بیشتر مواقع مقداری سود نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند.

در عرضه اولیه با بوک بیلدینگ، یک بازه زمانی، حداقل و حداکثر قیمت قابل خرید و سهمیه برای هر کدمعاملاتی در نظر گرفته می‌شود.

شما باید براساس این اطلاعات که توسط ناظر بازار در روز عرضه اعلام می‌شود، سفارش خود را در ساعت مشخص شده ارسال کنید.

تخصیص سهام توسط ناظرین به کدهای معاملاتی انجام می‌گیرد و معمولا در صورت وجود تقاضای بالا، همه افراد بطور مساوی از عرضه‌ها بهره‌مند می‌شود.