۳ نکته مهم درباره خدمات سبدگردانی در بورس
نکته اول: تفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سبدگردانی
فرق سبدگردانی با صندوق‌های سرمایه گذاری در اساس کار نیست بلکه در چند مورد تفضیلی است. سبدگردانی همانند صندوق سرمایه‌گذاری، مدیریت پرتفوی سهام را در بر می‌گیرد ( البته در اینجا منظور ما صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام است و نه صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت).
۱ – سرمایه‌گذاری با اسم شخص: یکی از تفاوت‌های سبدگردانی با صندوق سرمایه‌گذاری در این است که فرآیند سبدگردانی با سرمایه یک شخص و به نام همان شخص ( حقیقی یا حقوقی ) انجام می‌گردد ولی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک همان طور که از اسم آن مشخص است متشکل از سرمایه افراد مختلفی است که در یک صندوق مشترک جمع آوری شده و به اسم صندوق که یک ماهیت حقوقی دارد معاملات انجام می‌شود.
۲ – درصد صرف شده در هر صنعت: در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، مدیران سرمایه‌گذاری جهت خرید سهام باید درصد سرمایه‌گذاری در هر سهم یا هر صنعت را طبق دستورالعمل مربوطه رعایت کنند. بر فرض مثال حداکثر ۳۰% از دارایی‌های صندوق در یک صنعت می‌تواند سرمایه‌گذاری شود. در حالی که در سبدگردانی همچین محدودیت‌هایی وجود ندارد.
۳ – قابلیت مشاهده دارایی‌ها : در سبدگردانی بر اساس نام کاربری و رمز عبور که به سرمایه‌گذار از طرف سبدگردان داده می‌شود، این امکان را به سرمایه‌گذار می‌دهد تا با استفاده از سامانه سبدگردانی، به صورت تفضیلی نوع عملکرد و گردش حساب سبد خود را مشاهده کند و به صورت کامل خرید و فروش‌های انجام شده را ملاحظه نماید. اما در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک شما تنها می‌توانید از ترکیب دارایی‌های صندوق بر اساس نوع صنعت و نهایتا اینکه ۵ سهام اول صندوق چه میزان از دارایی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند را مشاهده نمایید.
۴ – وجود ارکان مختلف : با توجه به ماهیت حقوقی صندوق، این نهاد دارای ارکانی نیز است. ارکان نظارتی صندوق که متولی و حسابرس صندوق هستند، و ارکان اجرایی صندوق که شامل مدیر،ضامن (حسب مورد) و کارگزار هستند. صندوق دارای اساسنامه و امید‌نامه مشخص و تایید شده از سوی سازمان بورس و مجمع سرمایه‌گذاران خود صندوق است. در سبدگردانی اساسنامه و مجمع سرمایه‌گذاران وجود ندارد چون طرف قرارداد یک شخص است. در سبدگردانی قرارداد در سه نسخه بر اساس فرمت مصوب و ابلاغیه سازمان بورس تنظیم می‌گردد، هر سه نسخه قرارداد به سازمان بورس ارسال و بعد از بررسی و تایید سازمان بورس، کد سبدگردانی به نام مشتری نزد سبدگردان صادر می‌گردد. یک نسخه از قرارداد نزد سازمان بورس، یک نسخه نزد سرمایه‌گذار و یک نسخه نزد سبدگردان می‌ماند. در سبدگردان رکن حسابرس وجود دارد که علاوه بر فرآیند حسابرسی، نقش امین سرمایه گذار در سبدگردانی را بر عهده دارد و طی فاصله‌های زمانی مشخص، گزارشی از عملکرد سبدگردان ارائه می‌کند. این حسابرس باید از حسابرسان معتمد بورس باشد.
۵ – کارمزدها : کارمزد سبدگردان در فرآیند سبدگردانی به این شکل است که معمولا تا میزان سودی که بانک به شما می دهد، سبدگردان از شما کارمزدی دریافت نمی کند. مازاد بر سودی که بانک به شما می دهد اگر از سبد شما سودی حاصل شد، بستگی به میزان سرمایه شما بین ۱۵ تا ۳۰ درصد مازاد سود را سبدگردان از شما به عنوان کارمزد مدیریت سبد دریافت می‌کند. برای مثال، فرض می کنیم سرمایه شما ۲۰۰ میلیون تومان است و اگر سرمایه خود را در بانک سپرده کنید، سالانه ۲۰ درصد سود به شما تعلق می‌گیرد یعنی ۴۰ میلیون تومان. حال در نظر بگیرید طی یک سال عملکرد سبدگردانی، سبد شما ۵۰ میلیون تومان سود کرده است. در اینجا از این ۵۰ میلیون تومان ابتدا سودی که بانک به شما می‌دهد را کم می‌کنیم یعنی ۴۰ میلیون تومان را.
از ۱۰ میلیون تومان سود مازاد، ۳۰% آن کارمزد مدیریت سبدگردانی خواهد بود، و ۷ میلیون تومان مابقی مجدد به سرمایه‌گذار تعلق دارد. در مجموعه سود خالص سرمایه‌گذار از سبدگردانی ۴۷ میلیون تومان خواهد بود. اما هزینه کارمزد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در زمان ابطال واحد‌های سرمایه‌گذاری از شما دریافت می‌گردد. این کارمزد بستگی به اینکه بین روزهای صدور و ابطال واحد سرمایه‌گذاری چه فاصله‌ای وجود دارد، بین ۱ تا ۵ درصد قیمت ابطال خواهد بود.
نکته دوم: مزیت سبدگردانی نسبت به سپرده‌گذاری در بانک
مزایای سبدگردانی نسبت به بانک چیست و چرا سرمایه را در بانک سپرده گذاری نکنید؟ ابتدا باید دانست که تیم سبدگردانی متشکل از افرادی تحصیلکرده و مجرب در زمینه سرمایه‌گذاری هستند. وقتی صحبت از سرمایه‌گذاری می‌شود منظور تمام بازارهای مالی و فیزیکی است و نه صرفا یک بازار. پس این افراد با توجه به بازده مورد انتظار شما، ریسک مناسب و معقول را برآورد و متحمل می‌شوند تا بازده سبدگردانی بیش از بازدهی سپرده‌گذاری بانکی باشد. همانطور که بیان شد، کارمزد سبدگردانی در حالی از شما اخذ می‌شود که سود سبد شما بیش از سودی باشد که بانک به شما طی یک سال خواهد داد. پس سبدگردان نه تنها باید سود معادل سود بانکی برای سبد شما محقق کند، بلکه باید سودی فراتر از آن را به دست آورد تا خود بتواند کارمزد دریافت کند. در غیر این صورت حاصل فعالیت یک سال سبدگردان، درآمدی برای آن در بر نخواهد داشت! پس سبدگردان با توجه به تکنیک‌های خاص خود، در تلاش خواهد بود سودی بیش از سود بانکی را محقق کند.
اگر شما فرد ریسک گریزی هستید می‌توانید پول خود را در بانک سپرده کنید. اما باید به یاد داشته باشید اگر بخواهید پول خود را زودتر از موعد یکسال از حساب‌تان برداشت کنید می‌بایستی جریمه آن را پرداخت کنید. یعنی نرخ سود سپرده یکساله دیگر به سرمایه شما تعلق نخواهد گرفت و سرمایه شما مشول نرخ سود سپرده کوتاه مدت می‌شود که بسیار پایین‌تر است.
شاید شما این ادعا را داشته باشید که در بانک، اصل پول شما بدون ریسک حفظ خواهد شد. باید گفت اولا هیچ سرمایه‌گذاری کاملا بدون ریسک نیست. سپرده‌گذاری در بانک کم ریسک است و نه بدون ریسک. دوما با توجه به شرایط فعلی وخیم سیستم بانکی کشور، می‌توان سپرده‌گذاری بانکی را همراه ریسک تلقی کرد. سوما با توجه به توضیحاتی که ذکر شد، سبدگردان نه تنها باید اصل پول شما را حفظ کند، بلکه باید سودی بیش از سود بانکی را بدست آورد تا خود درآمد داشته باشد. پس سبدگردان بر اساس تجربه مفید و دانش خود، هر گاه لازم بداند برای کاهش ریسک سبد شما و حفظ اصل سرمایه، از سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت و امثال آن استفاده خواهد کرد.
نکته سوم: احتمال کلاهبرداری
در سبدگردانی آیا امکان کلاهبرداری وجود دارد؟ اگر به نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی از سازمان بورس و اوراق بهادار ، مراجعه کنید، خیر.
نهادهای مالی که بیشتر با عنوان کارگزار برای افراد عادی شناخته شده‌اند، جهت امور سبدگردانی از سازمان بورس و اوراق بهادار مجوز لازم را دریافت می‌کنند. باید دانست این مجوز به هیچ فرد حقیقی داده نشده است. همچنین این مجوز صرفا به تعداد محدودی از کارگزارن که شرایط لازم را داشته‌اند تعلق گرفته است. میزان سرمایه مورد نیاز، عملکرد مناسب، مشتری مداری، داشتن پرسنل مجرب و حرفه‌ای، امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مناسب و… از جمله شرایطی است که کارگزارن برای اخذ مجوز سبدگردانی باید داشته باشند.
مجوز سبدگردانی برای ۲ سال اعطا می‌شود و کارگزار مربوطه طی دو سال همواره باید شرایط لازم و کافی را حفظ کند تا موفق به تمدید مجوز فعالیت سبدگردانی شود. از آنجا که برای شروع فعالیت سبدگردانی قراردارد فی‌مابین کارگزار (سبدگردان ) و مشتری در سه نسخه منعقد می‌شود، ابتدا هر سه نسخه نزد سازمان بورس ارسال می‌گردد. بعد از بررسی قرارداد (مفاد قرارداد طبق نمونه تایید شده سازمان بورس است ) یک نسخه از آن نزد سازمان بورس جهت نظارت بر عملکرد سبدگردان باقی می‌ماند. نسخ دیگر به سبدگردان و مشتری داده خواهد شد.
براساس قرارداد از طرف سازمان بورس یک حسابرس معتمد از حسابداران رسمی کشور جهت رسیدگی به امور سبدگردانی و بررسی رعایت صرف و صلاح مشتری، تعیین می‌گردد. طی فواصل زمانی مشخص حسابرس گزارش‌هایی از نوع عملکرد سبدگردان به مشتری خواهد داد.
برای شروع عملیات سبدگردانی از طرف سازمان بورس یک کد سبدگردانی ( با کد معاملاتی متفاوت است ) به نام مشتری نزد آن سبدگردان صادر می‌کند و سبدگردان تمام خریدها و فروش‌های سهام و سایر اوراق بهادر را برای هر مشتری با کد منحصر بفرد همان سبد انجام می‌هد.
برای اینکه مشتری بهتر و بیشتر در جریان عملکرد سبدگردان قرار گیرد، یک نام کاربری و رمز عبور به مشتری بصورت محرمانه تحویل داده خواهد شد تا مشتری بتواند با استفاده از سیستم گزارش‌دهی سبدگردانی، در جریان تحولات سبد خود قرار گیرد. در قرارداد منعقهده سبدگردانی، صرفا شماره حساب بانکی مشتری همراه با شماره شبا مربوطه قید می‌گردد تا در صورت درخواست وجه مشتری، وجه به آن حساب واریز شود.
با توجه به توضیحات بالا و مواردی همچون نظارت سازمان بورس، رسیدگی حسابرس معتمد، کد سبدگردانی اختصاصی، نام کاربری و رمز عبور سیستم گزارش‌دهی سبد، شماره حساب به نام مشتری، ارتباط مستقیم درآمد سبدگردانی با سود سبد و… به شرط آنکه با کارگزاران دارای مجوز سبدگردانی قرارداد منعقد شود، احتمال کلاهبرداری در سبدگردانی وجود ندارد.