بایدها و نبایدهای سبدگردانی
تعریف سبدگردانی
سبدگردانی به خرید، فروش و نگه‌داری اوراق بهادار گفته می‌شود که به نام سرمایه‌گذار، توسط سبدگردان و در قالب قراردادی مشخص، به‌منظور کسب انتفاع انجام می‌گیرد. به‌بیان‌دیگر سبدگردانی به معنی مدیریت سرمایه‌ی شخص سرمایه‌گذار، توسط شخص حقوقی است که بابت این خدمت کارمزد دریافت می‌کند.
سبد سرمایه‌گذاری یا پورتفولیو، مجموعه‌ای از دارایی‌های فرد است که یک سرمایه‌گذار در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌نماید. مانند سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، سهام شرکت‌های سهامی عام، گواهی سپرده و … که می‌توان با ارزیابی مستمر دارایی‌ها میزان بازده و ریسک آن را مدیریت کرد. همچنین هرچه تنوع دارایی‌های درون سبد بیشتر باشد، میزان ریسک سبد کمتر و به دنبال آن انتظار رشد سریع و ناگهانی سرمایه نیز کاهش می‌یابد.
به همین دلیل خوب است بدانیم بازه زمانی مورد انتظار برای سودآوری سبدگردانی میان‌مدت و بلندمدت است و سوددهی ثابت از ویژگی‌های اصلی آن به‌حساب نمی‌آید. همچنین نوسانات بازار سرمایه، تأثیر به سزایی بر وضعیت بازدهی سبد خواهد داشت و قضاوت درباره نوع مدیریت سبد با مشاهده‌ی اولین بازدهی منفی در یک برهه زمانی، امری نادرست و غیرحرفه‌ای است. چه‌بسا که در طول دوران قرارداد سبدگردانی، شاهد افت‌وخیز وضعیت سبد خواهیم بود و این امر گواهی بر تحقق سود یا تقبل زیان نیست. به همین دلیل همواره توصیه بر ورود به بورس با مازاد سرمایه است و سبدگردانی هم از این قاعده پیروی می‌کند.
شایان ذکر است راهکارهایی نیز جهت مدیریت مناسب سبد و متناسب صاحب سرمایه اعمال می‌گردد که از شاخص‌ترین آن‌ها تعیین ضریب بتا سبد است. درواقع ضریب بتا، معرف میزان واکنش‌پذیری و حساسیت سبد ما نسبت به وضعیت روز بازار است که به‌طورمعمول برای افراد ریسک گریز مقداری کمتر و برای سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر، بزرگ‌تر اتخاذ می‌گردد.
بدیهی است با گسترش دامنه‌ی تنوع در سبد سرمایه، نظارت و کنترل آن سخت‌تر و زمان‌برتر خواهد شد که ممکن است سرمایه‌گذار مجال و یا تخصص کافی برای رسیدگی به آن را نداشته باشد. به‌منظور رفع این خلأ می‌توان به‌واسطه‌ی خرید واحدهای صندوق و یا در حالت تخصصی‌تر، با استفاده از خدمات سبدگردانی از تجربه و تخصص افراد خبره در این زمینه بهره جست.
از مزایای سبدگردانی نسبت به سایر سرمایه‌گذاری‌ها، قابلیت تغییر اجزاء سبد است که میزان ریسک و بازده سبد را برای اشخاص مختلف در دورههای زمانی متفاوت، انعطاف‌پذیر می‌سازد. به بیان دیگر با درخواست صاحب سرمایه، استراتژی سبد قابل تبدیل و تغییر است.
برای مثال فرض کنید هنگام انعقاد قرارداد و طی توافق سبدگردان و سرمایه‌گذار، تصمیم گرفته می‌شود که سبد سرمایه با حداقل ریسک ممکن تشکیل گردد اما بعد گذشت ۶ ماه، با تغییر شرایط مالی و به تقاضای مشتری، استراتژی مدیریت سبد از ریسک‌گریز به ریسک‌پذیر تغییر کرده و مسیر کسب درآمد و ریسک وی به گونه‌ی دیگری رقم خواهد خورد. این در حالی است که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، امیدنامه صندوق و همچنین ارکان صندوق مانند مدیر و ناظر اصول، قواعد و چهارچوبی را تعیین می‌نماید که انعطاف آن را برای شرایط متفاوت سرمایه‌گذار کاهش می‌دهد. به‌طور مثال درصد معینی از دارایی صندوق بسته به نوع آن، باید در اوراق بهادار خاصی سرمایه‌گذاری گردد اما در سبدگردانی تمام دارایی را می‌توان در یک نوع اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کرد و در دورههای زمانی مختلف تمام یا بخشی از آن را تغییر می‌دهد. تصمیم‌گیری پیرامون این هدف، تحت تأثیر آزمون ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار محقق می‌گردد که نشانگر قدرت ریسک و تأثیر نوسان سرمایه بر وضعیت امرارمعاش سرمایه‌گذار است.
به‌عنوان مثال عایدی حاصل از سنوات بازنشستگی برای فرد ریسک گریز در مقایسه با سرمایه موروثی یک فرد ریسک‌پذیر به دو روش مختلف، سرمایه‌گذاری خواهند شد و به بازدهی‌های مختلفی منتج می‌گردد. بنابراین مقایسه بازدهی سبدهای سرمایه‌گذاری امری دشوار و مستلزم یکسان‌سازی شرایط آن‌ها است.
شرایط متعارف سبدگردانی
واضح است که سبدگردان در ازای ارائه خدمات سبدگردانی، شایسته برخورداری از منافع متقابل و یا به عبارتی دستمزد فعالیت خود است. این دستمزد بخش اندکی از سود همان سبدی است که میزان و شرایط آن به‌صورت توافقی مشخص‌شده است.
سود سبد به‌اندازه سود بانکی زمان عقد قرارداد، صرفاً به صاحب سرمایه تعلق می‌گیرد و مازاد آن به نسبت توافقی بین سرمایه‌دار و سبدگردان تقسیم می‌گردد (۲۰% یا ۳۰% از مابقی سود متعلق‌به سبدگردان و ۸۰% یا ۷۰% دیگر متعلق به صاحب سرمایه است). گاها شاهد دریافت درصد ثابتی از سرمایه سبد به‌عنوان کارمزد ثابت از سوی برخی سبدگردانان هستیم (معمولاً %۱ الی ۲% کل مبلغ سرمایه سبد) که بنا به رأی و نظر سبدگردان و طی توافق دوطرفه تعدیل یا حتی حذف آن امکان‌پذیر است.
خوب است با بیان یک نمونه، فرآیند یک قرارداد سبدگردانی را تشریح و جریان سود نقد حاصل از آن را بررسی کنیم.
مثال: سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر، مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان را طی قراردادی یک‌ساله و با فرض سود بانکی ۲۰% سالیانه و شرایط فوق‌الذکر به‌صورت سبد، سرمایه‌گذاری می‌نماید و بازدهی سبد وی در طول مدت قرارداد یک‌ساله به شرح زیر بوده است:
فروردین ۳/۱% − اردیبهشت ۳/۳% − خرداد ۲/۹% − تیر ۲/۳% − مرداد ۴/۲% − شهریور ۵/۶%
مهر ۳/۳%− آبان ۱/۴% − آذر ۲/۱% − دی ۱/۵% − بهمن ۳/۲% − اسفند ۴/۷%
همان‌طور که گفته شد طی قرارداد منعقد شده، بخشی از بازده سبد که معادل سود بانکی است (در اینجا ۲۰% در نظر گرفته شده) عیناً و بدون کسر کارمزد سبدگردان، به سرمایه‌گذار تعلق می‌گیرد و از مابقی سود به میزان ۲۰% به‌عنوان کارمزد(دستمزد) به سبدگردان و ۸۰% مابقی، مجدد به‌عنوان سود سرمایه‌گذار شناسایی می‌گردد.
۷۲۳,۴۴۹,۲۶۲:کل سرمایه حاصل شده با احتساب سود مرکب
۲۲۳,۴۴۹,۲۶۲=۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ _۷۲۳,۴۴۹,۲۶۲:میزان سود حاصل از سرمایه‌گذاری
۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۲۰% × ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ :معادل سود بانکی در نظر گرفته شده برای سرمایه‌گذار
۱۲۳,۴۴۹,۲۶۲ = ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ − ۲۲۳,۴۴۹,۲۶۲ :سود تقسیمی بین سبدگردان و صاحب سرمایه
۹۸,۷۵۹,۴۱۰= ۸۰% × ۱۲۳,۴۴۹,۲۶۲ :مابقی سود سرمایه‌گذار
۲۴,۶۸۹,۸۵۲ = ۹۸,۷۵۹,۴۱۰ − ۱۲۳,۴۴۹,۲۶۲ :عایدی شرکت سبدگردان
گزارش‌دهی و پایش مستمر وضعیت سرمایه و معاملات سبد
سبدگردان موظف است در بازه‌های زمانی معین، گزارش عملکرد خود و وضعیت سبد را به سرمایه‌گذار ارائه دهد که وی نیز در جریان ریز اقدامات و تصمیمات اتخاذ شده برای سرمایه خود قرار گیرد. همچنین صاحب سرمایه می‌تواند به‌صورت مستمر و از طریق شبکه‌های تحت وب، ریز معاملات سبد خود را نیز رصد نماید.
به‌علاوه معاملات و نحوه مدیریت سبد سرمایه توسط یک شخصیت حقوقی به نام امین صندوق، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. امین شرکت درواقع یک شرکت حسابرسی است که مورد تائید سازمان بوده و توسط خود سرمایه‌گذار به‌منظور نظارت بر حسن مدیریت سبدگردان انتخاب می‌گردد. بنابراین با اطمینان می‌توان ادعا کرد که سبدگردانی مناسب‌ترین و امن‌ترین راه سرمایه‌گذاری جهت بهره‌مندی از دانش متخصصان این حوزه است که فراخور شرایط هر شخص تنظیم می‌گردد.