چهارشنبه 29 خرداد 1398

اوراق مشارکت و نحوه خرید و فروش آن در بازار سرمایه ایران

در بازار بورس اوراق بهادار علاوه بر معاملات سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، اوراقی با نام اوراق مشارکت نیز خرید و فروش می‌شود. برای هر سرمایه‌گذار مبتدی یا با سابقه ممکن است سوال‌هایی ایجاد شود از قبیل اینکه:

  • اوراق مشارکت چیست؟
  • خرید فروش این اوراق نیازمند داشتن کد سهامداری است؟
  • کارمزد خرید و فروش آن چه قدر است؟
  • برای معامله آن به چه نوع تحلیلی نیاز است؟
  • سود آن چقدر است و چگونه پرداخت می‌شود؟
  • زمان مناسب برای خرید یا فروش آن چه زمانی است؟
  • کدام اوراق مشارکت را خریداری کنیم؟

در این مطلب تلاش شده است تا خلاصه‌ای از آنچه یک سرمایه‌گذار در مورد اوراق مشارکت نیاز دارد در اختیار خوانندگان محترم قرار گیرد.

اوراق مشارکت چیست؟

طبق ماده ۲ قانون انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۶/۰۶/۳۰ مجلس شورای اسلامی و ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی اجرایی قانون نحوۀ انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۷/۵/۱۸ هیئت وزیران، اوراق مشارکت چنین معرفی شده است:

اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین ‌و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیۀ مواد ‌اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، ‌شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های ‌وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های‌ یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.

از تعریف فوق چند نکته مورد توجه است:

  • اوراق مشارکت از جمله اوراق بهادار محسوب می‌شود و تابع قوانین آن است. بنابراین خرید آن نیازمند داشتن کد سهامداری (کد معاملاتی بورس) است.
  • این اوراق ممکن است بی نام یا با نام باشد.
  • قیمت این اوراق مشخص و مدت آن معین است.
  • مورد مصرف آن مشخص باشد (طرح‌های عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد ‌اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، ‌شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های ‌وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید).
  • از طریق عرضه عمومی به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود.

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت بورسی: اوراقی که قابل معامله در بازار بورس و فرابورس هستند. اوراق مشارکت بورسی ممکن است:

به کسر: اوراقی که به قیمت کمتر از قیمت اسمی آن توسط سرمایه‌گذار خریداری می‌شود و سود سرمایه‌گذار برابر خواهد بود با مابه التفاوت قیمت خریداری شده با قیمت اسمی اوراق در سررسید آن. این اوراق یک سرمایه‌گذاری کوتاه مدت به شمار می‌آید.

قابل تعویض با سهام: اوراقی که منتشرکننده آن شرکت‌های سهامی عام هستند و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان ‌بورس و اوراق بهادار تعویض می‌شوند.

قابل تبدیل به سهام: اوراقی که منتشرکننده آن شرکت‌های سهامی عام هستند و در سررسید نهایی یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شرکت‌های‌ موضوع طرح اوراق مشارکت، تبدیل می‌گردد.

اوراق مشارکت غیر بورسی: اوراقی که صرفاً با تایید بانک مرکزی حمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود و قابل معامله در شعب بانک‌های عامل (بازار پولی) است.

کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق مشارکت

سقف کارمزد خرید اوراق مشارکت ۰٫۰۰۰۷۲۶ و سقف کارمزد فروش اوراق مشارکت ۰٫۰۰۰۷۷۴ و مجموع خرید و فروش اوراق مشارکت ۰٫۰۰۱۵ مبلغ کل معامله است. همچنین طبق ماده ۷ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، مبالغ پرداختی و یا تخصیصی بابت سود متعلق به اوراق مشارکت مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد می‌باشد و به سود اوراق مشارکت و معاملات اوراق مذکور هیچ‌گونه مالیات دیگری تعلق نمی‌گیرد. پرداخت‌کنندگان سود اوراق مشارکت اعم از علی‌الحساب و قطعی مکلف‌اند، در هر پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلق را به نرخ مذکور کسر و ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ پرداخت یا تخصیص به حسابی که توسط خزانه‌داری کل تعیین می‌شود، واریز و رسید آن را ظرف۳۰ روز از تاریخ واریز همراه با فهرستی متضمن میزان سود پرداختی به حوزه مالیاتی مربوط تسلیم نمایند. پرداخت‌کنندگان سود اوراق مشارکت، در صورت تخلف از انجام تکالیف مذکور مشمول مقررات متن ماده (۱۹۹) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب اسفند ماه ۱۳۶۶، خواهند بود. لازم به ذکر است بنا به ماده۷۳دستورالعمل نحوه انجام معاملات، در عرضه اولیه اوراق مشارکت، کارمزد خرید و فروش به عهده ناشرپذیرفته شده می‌باشد.

زمان مناسب و تحلیل مورد نیاز برای خرید و فروش اوراق مشارکت

اوراق مشارکت دارای سود ثابت علی الحساب است، بنابراین معمولا به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک سبد سهام در بازاهای ریسکی در نظر گرفته می‌شود و سرمایه‌گذارن با توجه به ریسک پذیری و شرایط موجود بر بازار بخشی از سرمایه خود را به خرید اوراق مشارکت اختصاص می‌دهند. با توجه به ثابت بودن سود اوراق مشارکت، این اوراق بر خلاف سهام های ریسکی موجود در بازار که نیازمند تحلیل های فاندامنتالی و تکنیکالی هستند به تحلیل خاصی نیاز ندارد و فقط توجه به چند نکته برای انتخاب اوراق با بازدهی بیشتر برای سرمایه‌گذار کافی است.

نکات قابل تامل در خرید اوراق مشارکت

  • سود اعلامی اوراق مشارکت برای دوره یکساله معمولاً بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است. هرچه درصد سود بیشتر باشد، خرید اوراق آن جذاب‌تر است.
  • سررسید پرداخت سود یک ماهه یا سه ماهه است. هرچه دوره‌های پرداخت سود کوتاه‌تر باشد، برای سرمایه‌گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد بود.
  • در بعضی موارد بدلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع با بانک‌ها برخی از ناشران اوراق علاوه برسود اعلامی، سود ۳ درصدی برای یکسال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می‌کنند.
  • سود حاصل از اوراق مشارکت، برای سرمایه‌گذار معاف از پرداخت مالیات است و این جذابیت‌ دیگری برای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به حساب می‌آید.
  • علیرغم اینکه اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده دارند ولی ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کند.

نحوه خرید اوراق مشارکت

برای خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس، لازم است سرمایه‌گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک‌های عامل مراجعه نماید و نسبت به خرید یا فروش اوراق مورد نظر اقدام نماید

در مورد معامله اوراق مشارکت بورسی، هر فردی که دارای کد معاملاتی آنلاین باشد، می‌تواند از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی اقدام به خرید نماد اوراق مشارکت کند. این اوراق بسته به بازاری که در آن منتشر می‌شوند ممکن است در سامانه آنلاین قابلیت معامله داشته باشد چنانچه اوراق در بازار پایه فرابورس عرضه شود، خرید و فروش آن از طریق ثبت سفارش اینترنتی میسر خواهد بود. در صورتی‌که فرد کد سهامداری و کاربر غیر آنلاین باشد به صورت حضوری درخواست خرید یا فروش خود را به کارگزاری اعلام نماید.

چند نکته در مورد اوراق مشارکت

۱- خرید و فروش اوراق از طریق شعب منتخب بانک‌های عامل یا از طریق کارگزاران بورس اوراق بهادار (در صورت پذیرش در بورس) مجاز است.

۲- قیمت اسمی هر واحد اوراق مشارکت ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال است.

۳- هر ورقه نشان‌دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در طرح مورد سرمایه‌گذاری است.

۴- نماد هر یک از اوراق مشارکت حداکثر سه روز پیش از سررسید پرداخت سود علی‌الحساب آن متوقف می‌شود و روز بعد از پرداخت سود، نماد آن بازگشایی می‌شود.

۵- سود متعلقه به خریدار، از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به حساب بانکی معرفی شده از جانب خریدار واریز می‌گردد.

۶- چنانچه سرمایه‌گذار در میانه دوره و پیش از سررسید پرداخت سود اقدام به خرید اوراق نماید، با پرداخت ما به التفاوت سود روزهای گذشته (از ابتدای دوره تا زمان خرید اوراق)، در پایان دوره سود کل دوره به حساب وی واریز خواهد شد.

۷- تمامی اوراق از قابلیت نقد شوندگی برخوردارند؛ به نحوی که بازارگردان اواراق موظف است تا تمامی سفارش‌های فروش به مبلغ اسمی را در هر روز خریداری نماید.

۸- حداقل مدتی که نیاز است به دریافت سود سرمایه‌گذار در معامله اوراق منجر شود، چها روز از زمان خرید تا فروش اوراق است. به عبارتی اگر اوراق خریداری شده را زودتر از سه روز به فروش برسد، سود حاصل از فروش آن از کارمزد معاملات کمتر می‌شود و در واقع بازده منفی خواهد داشت.

۹- با توجه به آئین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح‌های مربوطه سهیم هستند.،

۱۰- با فروش اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل بین ناشر و خریدار اوراق محقق می‌شود (در واقع ناشر به وکالت از طرف خریداران اوراق می‌تواند نسبت به مصرف وجوه حاصل از فروش اوراق به منظور اجرای طرح و خرید و فروش هرگونه کالا، خدمت و دارایی مربوط به طرح اقدام نماید. ، انتقال اوراق به رابطه وکالت خدشه وارد نمی‌کند و این رابطه تا سررسید اوراق بین ناشر و دارندگان اوراق نافذ و معتبر است

۱۱- اوراق مشارکت به عنوان وثیقه طرف‌های معامله در قراردادهای مربوط به وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی پذیرفته می‌شود.

چنانچه بیان شد جذابیت اوراق مشارکت در قیاس با انواع اوراق بهادار همچون سهام، تضمین پرداخت سود و بدون ریسک بودن آن است؛ لذا سرمایه‌گذاران محترم با توجه به مطالب بیان شده و فهرست اوراق پذیرفته شده قابل معامله از طریق بازار اوراق مشارکت شرکت فرابورس ایران و اوراق مشارکت قابل معامله در بورس ایران برای کاهش ریسک سبد سهام خود، نسبت به خرید اوراق مشارکت بورسی از طریق مراجعه به شعب یکی از کارگزاری‌های معتبر در سراسر کشور اقدام نمایند.