آنچه باید از وجه تضمین قراردادهای آتی در آخرین روز معاملاتی بدانیم
لزوم وجود وجه تضمین
در بازار آتی به دلیل ماهیت تعهدی قراردادها، هنگام انجام معامله، مبلغی تحت عنوان وجه تضمین از طرفین معامله دریافت می‌شود. درواقع این مبلغ تضمینی برای ایفای تعهد خریدار و فروشنده در روز تحویل قرارداد است. هنگامی که در روز سررسید خریدار و فروشنده به تعهد خود عمل نمایند، وجه تضمینی که برای ایفای تعهد از طرفین اخذ شده بود به آن‌ها بازگردانده می‌شود.
وضعیت وجه تضمین قراردادهای آتی از زمان اخذ موقعیت تا پیش از تحویل
برای درک بهتر درباره تغییراتی که از زمان اخذ موقعیت تا زمان ورود به مرحله تحویل در موجودی حساب عملیاتی معامله‌گران می‌افتد، قصد داریم به بیان یک مثال عملی بپردازیم. بدین ترتیب وضعیت وجه تضمین از ابتدا تا آزاد شدن مبلغ وجه تضمین پس از سررسید قرارداد به خوبی قابل درک خواهد شد.
فرض کنید آقای احمدی در روز ۱۶ اسفند اقدام به خرید یک موقعیت تعهدی زعفران نگین در سررسید اسفند ۹۷ می‌کند. با توجه به اینکه تاریخ سررسید قرارداد اسفند ۱۸ اسفند است، وی می‌بایست برای تحویل این قرارداد تا ۱۸ اسفند، موقعیت خود را حفظ نماید.
در ادامه وضعیت حساب آقای احمدی را از زمان اخذ موقعیت تا زمان تحویل با هم بررسی می کنیم:
روز اول (۹۷/۱۲/۱۶)
آقای احمدی در تاریخ ۱۶ اسفند مبلغ ۴۶۰ هزار تومان بابت وجه تضمین برای اخذ این موقعیت به‌حساب عملیاتی خود واریز نموده و موقعیت را با قیمت ۱۳,۰۰۰ تومان اخذ می‌کند. در پایان جلسه معاملاتی روز ۱۶ اسفند، علی‌رغم اینکه آقای احمدی موقعیت خود را نبسته است، از سوی بورس سودی معادل ۹,۱۱۶ تومان به‌حساب عملیاتی ایشان واریز می‌شود.
سود یا زیان محاسبه شده از سوی بورس (با فرض قیمت تسویه ۱۳,۱۰۰ تومان) به شرح زیر است:
- سود یا زیان معاملات انجام شده
- سود یا زیان موقعیت‌های باز اول وقت
- کارمزد معاملات
سود یا زیان معاملات انجام شده:
(فرمول از چپ به راست و کلیه اعداد به تومان است)
تعداد قرارداد × ۱۰۰ × (قیمت خرید انجام شده – قیمت تسویه روز جاری) = سود یا زیان معاملات انجام شده
۱۰,۰۰۰ = ۱ × ۱۰۰ × (۱۳,۰۰۰ – ۱۳,۱۰۰)
سود یا زیان موقعیت‌های باز اول وقت:
سود یا زیان موقعیت‌های باز در این روز برابر با صفر است. چون آقای احمدی در ابتدای جلسه معاملاتی هیچ موقعیت بازی نداشت.
کارمزد معاملات:
ارزش معامله × ۰.۰۰۰۶۸
۸۸۴ = ۰.۰۰۰۶۸ × (۱×۱۰۰×۱۳,۰۰۰)
خالص سود یا زیان واریز شده به حساب آقای احمدی پس از پایان جلسه معاملاتی روز ۱۶ اسفند برابر با:
تومان ۹,۱۱۶ = ۸۸۴ – ۱۰,۰۰۰
در این شرایط موجودی حساب آقای احمدی برابر است با:
تومان ۴۶۹,۱۱۶ = ۹,۱۱۶ + ۴۶۰,۰۰۰
| خلاصه وضعیت آقای احمدی در ۱۶/۱۲/۹۷ | |
| ۹۷/۱۲/۱۶ | اتخاذ موقعیت خرید زعفران |
| ۹۷/۱۲/۱۸ | سررسید قرارداد |
| وجه تضمین | ۴۶۰,۰۰۰ تومان (واریزی مشتری به حساب عملیاتی) |
| قیمت خرید | ۱۳,۰۰۰ تومان |
| خالص سود (زیان) در پایان جلسه معاملاتی روز | تومان ۹,۱۱۶ |
| موجودی حساب آقای احمدی | تومان ۴۶۹,۱۱۶ |
روز دوم (۹۷/۱۲/۱۷)
قیمت تسویه: ۱۲.۹۰۰ تومان
آقای احمدی در روز دوم (۱۷ اسفند) هیچ اقدامی نمی‌کند و جلسه معاملاتی تمام می‌شود. .
در روز ۱۷ اسفند سود یا زیان محاسبه شده از سوی بورس (با فرض قیمت تسویه ۱۲,۹۰۰ تومان) به شرح زیر است:
- سود یا زیان معاملات انجام شده
- سود یا زیان موقعیت های باز اول وقت
- کارمزد معاملات
سود یا زیان معاملات انجام شده:
چون آقای احمدی در روز دوم هیچ معامله‌ای انجام نداده است، در نتیجه سود یا زیان معاملات انجام شده برابر با صفر خواهد بود.
سود یا زیان موقعیت‌های های باز اول وقت:
تعداد قرارداد × ۱۰۰ × (قیمت تسویه روز قبل – قیمت تسویه روز جاری) = سود یا زیان موقعیت‌های های باز اول وقت
۲۰,۰۰۰- = ۱ × ۱۰۰ × (۱۳,۱۰۰ – ۱۲,۹۰۰)
کارمزد معاملات:
با توجه به اینکه آقای احمدی در روز دوم هیچ معامله ای انجام نداده است، لذا کارمزد معاملات در روز دوم برابر با صفر است.
بنابراین:
خالص سود (زیان) در پایان جلسه معاملاتی روز دوم: تومان ۲۰,۰۰۰- = ۰ – ۲۰,۰۰۰-
موجودی حساب آقای احمدی: تومان ۴۴۹,۱۱۶ = (۲۰,۰۰۰-) + ۴۶۹,۱۱۶
در این حالت بخشی از وجه تضمین اولیه از حساب عملیاتی آقای احمدی کسر می‌شود و در شرایط At Risk قرار می گیرد.
روز سوم (۹۷/۱۲/۱۹)
قیمت تسویه: ۱۲,۹۵۰ تومان
آقای احمدی موقعیت خود را حفظ کرده و فرم آمادگی تحویل را برای کارگزاری (از طریق سامانه آنلاین) ارسال می‌نماید. آقای احمدی برای اینکه وارد فرآیند تحویل شود، می‌بایست کل ارزش قرارداد را بر اساس قیمت تسویه در حساب خود داشته باشد.
قبل از اینکه به سراغ تسویه و تحویل برویم، لازم است سود یا زیانی که در پایان جلسه معاملاتی و بر اساس قیمت تسویه برای آقای احمدی منظور می‌شود را محاسبه نماییم:
- سود یا زیان معاملات انجام شده
- سود یا زیان موقعیت‌های باز اول وقت
- کارمزد معاملات
سود یا زیان معاملات انجام شده:
در روز سوم هیچ معامله‌ای ای انجام نمی‌شود، لذا سود یا زیان معاملات انجام شده برابر با صفر خواهد بود.
سود یا زیان موقعیت باز:
تعداد قرارداد × ۱۰۰ × (قیمت تسویه روز قبل – قیمت تسویه روز جاری) = سود یا زیان موقعیت‌های های باز اول وقت
۵,۰۰۰ = ۱ × ۱۰۰ × (۱۲,۹۰۰ – ۱۲,۹۵۰ )
کارمزد معاملات:
چون در روز آخر معامله‌ای انجام نمی‌شود، کارمزد معاملات برابر با صفر خواهد بود. اما کارمزد تسویه و تحویل به میزان ۰.۰۰۱۴ ارزش قرارداد (بر اساس قیمت تسویه) لحاظ خواهد شد.
طی ۳ روز کاری چه میزان حساب عملیاتی آقای احمدی تغییر داشت؟
اگر کارمزد معاملات را در نظر نگیریم، طی سه روز کاری مبلغ ۵ هزار تومان از حساب آقای احمدی کسر گردید.
تغییرات حساب روز سوم+ تغییرات حساب روز دوم + تغییرات حساب روز اول
۵,۰۰۰ = ۵,۰۰۰ + (۲۰,۰۰۰-) + ۱۰,۰۰۰
درواقع پس از پایان جلسه معاملاتی ۵ هزار تومان از ۴۶۰ هزار تومانی که در ابتدا آقای احمدی واریز نموده بود، کسر می‌شود؛ اما مابقی ۴۵۵ هزار تومان آزاد شده و فرد می‌تواند این ۴۵۵ هزار تومان را برداشت نماید.
وضعیت وجه تضمین قراردادهای آتی در آخرین روز معاملاتی
در فرآیند تحویل چه اتفاقی برای حساب آقای احمدی می‌افتد؟
آقای احمدی برای تحویل ۱۰۰ گرم زعفران می‌بایست مبلغی به اندازه ارزش قرارداد را (بر اساس قیمت تسویه روز آخر) به‌حساب عملیاتی خود واریز نماید. پس وی می‌بایست ۱,۲۹۵,۰۰۰ = (۱ × ۱۰۰ × ۱۲,۹۵۰) تومان به حساب عملیاتی واریز نماید و زعفران‌ها را به صورت گواهی سپرده دریافت نماید.
در ابتدای مثال فوق بیان شد که آقای احمدی هر قرارداد را با قیمت ۱۳,۰۰۰ تومان خریداری نمود. پس به ازای ۱۰۰ گرم زعفران می‌بایست ۱,۳۰۰,۰۰۰ تومان پرداخت نماید تا زعفران‌ها را تحویل بگیرد؛ اما در روز آخر وی به ازای هر گرم زعفران می‌بایست به اندازه قیمت تسویه پرداخت نماید. به بیان دیگر آقای احمدی در روز آخر برای دریافت ۱۰۰ گرم زعفران می‌بایست ۱,۲۹۵,۰۰۰ تومان پرداخت نماید.
ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا با وجود مشخص بودن قیمت خریدِ قرارداد آتی، در روز آخر مبنای پرداخت به جای قیمت خرید، قیمت تسویه در نظر گرفته شد؟ علاوه بر این چرا آقای احمدی به جای ۱,۳۰۰,۰۰۰ تومان ۱,۲۹۵,۰۰۰ تومان می‌پردازد؟
جواب این سوال در تسویه‌های روزانه‌ای است که توسط بورس صورت گرفت. دقت نمایید مجموع سود و زیان‌هایی که هر روز به حساب آقای احمدی منظور گردید، ۵,۰۰۰ تومان برداشت بود. در روز آخر آقای احمدی دقیقاً به همین میزانی (۵ هزار تومان) که قبلا از وی کسر شده است، بهای کمتری می‌پردازد.
نکته: چنانچه طی روزهای گذشته به حساب آقای احمدی فقط سود واریز می‌شد، در روز آخر وی می‌بایست این سودها را به طرف مقابل (فروشنده) بازگرداند.
در نتیجه اگر فردی با واریز وجه تضمین اولیه، اقدام به اخذ موقعیت نماید و موقعیت وی وارد مرحله تحویل شود، وجه تضمین واریز شده به طور کامل آزاد خواهد شد.
وضعیت حساب آقای احمدی در صورت نکول طرف مقابل
اما اگر طرف مقابل آقای احمدی نکول می‌کرد، انفاق دیگری رخ می‌داد. در این شرایط بر اساس قیمت گواهی سپرده زعفران در آخرین روز معاملاتی، مبلغ دیگری تحت عنوان جریمه به حساب آقای احمدی واریز می‌شد.
برای درک بهتر موضوع در زمان نکول، مثالی بیان خواهد شد.
فرض کنید در روز آخر قیمت گواهی سپرده زعفران (میانگین وزنی قیمت پایانی گواهی سپرده‌های زعفران نگین) برابر با ۱۲,۹۶۰ تومان باشد. در این شرایط نقل و انتقال زعفران انجام نمی‌شود؛ اما جریمه‌ای به میزان ۱ درصد ارزش قرارداد به حساب آقای احمدی واریز خواهد شد. علاوه بر این، از آنجا که قیمت گواهی سپرده زعفران بیشتر از قیمت تسویه است، ما‌به‌التفاوت قیمت تسویه و قیمت گواهی سپرده نیز به حساب آقای احمدی واریز خواهد شد.
درواقع از حساب آقای احمدی طی روزهای معاملاتی ۵ هزار تومان کسر می‌شود. از سوی دیگر جریمه‌ای به میزان ۱۳,۹۵۰ تومان به حساب وی واریز می‌شود.
جریمه۱ = ۱ درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه
۱۲,۹۵۰ = ۰.۰۱ × (۱ × ۱۰۰ × ۱۲,۹۵۰)
جریمه۲ = ما‌به‌التفاوت قیمت تسویه و قیمت گواهی سپرده زعفران
۱,۰۰۰ = ۱ × ۱۰۰ × (۱۲,۹۵۰ – ۱۲,۹۶۰)
بنابراین در روز آخر ۱۳,۹۵۰ = (۱,۰۰۰ + ۱۲,۹۵۰) تومان را آقای احمدی به عنوان جریمه دریافت می‌کند.
نکته: اگر موقعیت تعهدی وارد مرحله تحویل شود، تنها هزینه‌ای ای که طرفین قرارداد می‌بایست بپردازند، کارمزد معاملات و کارمزد تسویه و تحویل است. در حقیقت از وجه تضمین اولیه به میزان کارمزدها کسر می‌شود و به حساب کارگزاری و بورس کالا واریز می‌شود.
در این مطلب تلاش شد تا با ذکر مثال های عددی، وضعیت وجه تضمین قراردادهای آتی از زمان اخذ موقعیت تا زمان تحویل بررسی شود. دقت به نکات تکمیلی در حوزه معاملات بورس و اوراق بهادار می‌تواند کمک شایانی در کسب سود سرمایه گذاریِ ما داشته باشد.