سه شنبه 25 تیر 1398

همه چیز درباره قرارداد آتی سبد سهام

قراردادهای آتی سهام  و آتی سبد سهام چیست؟

به طور کلی قراردادهای آتی، قراردادهایی هستند که بر روی یک دارائی پایه، مانند کالا یا سهام منعقد می شوند. در این نوع از قراردادها تحویل دارائی پایه و وجه در آینده صورت می گیرد.

 به طور مثال یک خریدار و فروشنده یک قرارداد آتی روی محصول زعفران منعقد می‌کند. هنگام انعقاد قرارداد آتی، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در تاریخ مشخصی (مثلا ۳ ماه بعد یا ۲۴ اردیبهشت ۹۸) مقدار معینی (مثلا ۱ تن یا ۱۰۰ کیلو) از زعفران را با قیمتی مشخص (مثلا هر گرم ۱۳,۰۰۰ تومان) با هم معامله نمایند.

برای اینکه خریدار و فروشنده ۳ ماه بعد که موعد سررسیدِ قراردادشان است به تعهدشان عمل نمایند، لازم است مبلغی را جهت انجام تعهدشان نزد بورس کالا سپرده گذاری کنند. به این مبلغ که جهت تضمین تعهدات از خریدار و فروشنده دریافت می شود، وجه تضمین اولیه می‌گویند. این میزان وجه پس از سررسید قرارداد (یا پس از خروج از بازار) به خریدار و فروشنده بازگردانده می‌شود.

قرارداد آتی سهام نیز یک نوع قراردادی آتی است که دارایی پایه آن به جای کالا، یک سهم است و قرارداد آتی سبدسهام، قراردادی آتی است که دارائی پایه آن سبدی از سهام است.

در معاملات نقدی بازار بورس، نحوه انجام خرید و فروش سهام به این ترتیب است:

  • خریدار ابتدا وجه موردنیاز برای خرید سهم را واریز می کند.
  • با ثبت سفارش اقدام به خرید سهم مورد نظر می کند.
  • در صورت انجام معامله خرید، سهم بلافاصله به پورتفوی شخص یا سبد دارایی وی اضافه می‌شود.

اما در قراردادهای آتی سبد سهام:

  • خریدار و فروشنده مبلغی را به عنوان وجه تضمین را به حساب در اختیار خود واریز می کنند (این مبلغ معادل کل ارزش معامله نیست و مثلاً ۱۰% آن است.)
  • سپس خریدار، سفارش خرید و فروشنده، سفارش فروش خود را در سیستم معاملاتی ثبت می کنند. (قرارداد آتی منعقد می‌گردد)
  • معامله انجام شود ولی سهم و وجهی در خصوص معامله رد و بدل نمی شود.
  • واریز وجه و انتقال سهام در روز سررسید (آینده) انجام می گیرد.
  •  
 

قراداد آتی سبد سهام یا آتی شاخص؟

در بازارهای مالی جهانی، قراردادهای آتی برای شاخص های مختلف تعریف می شود. اما در ایران به دلیل مشکلات فقهی، بورس نتوانست آتی شاخص را راه اندازی نماید. بر اساس نظر علمای فقهی، در قرارداد آتی شاخص از همان ابتدا مشخص است که تحویل فیزیکی صورت نخواهد گرفت و قراردادها به جای تسویه فیزیکی، تسویه نقدی خواهند شد. بنابراین معامله جنبه صوری پیدا می‌کند و در نتیجه ارکان معامله از این ناحیه دچار اختلال می‌شود.

برای رفع این مشکل، بورس تصمیم گرفت تا قرارداد آتی مبتنی بر سبد سهام را طراحی نماید. به نحوی که این سبد نماینده یک سبد شاخصِ مشخص (مثلا شاخص بانک ها) باشد.

بدین منظور بورس دو سبد برای قراردادهای آتی، یک سبد مرجع که دقیقاً مشابه شاخص مشخصی بود و یک سبد پایه که دارائی پایه قراردادهای آتی بود تعریف نمود.

 

سبد مرجع چیست؟

سبدی متشکل از اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس است که ترکیب (نوع و تعداد) سهام موجود در آن دقیقاً با یکی از شاخص های بورسی یکسان است. در حال حاضر چندین شاخص در بازار بورس تعریف شده است که هر کدام نماینده بخشی از سهام موجود در بازار است. مانند شاخص۳۰ شرکت بزرگ، نوع و ترکیب سهام در سبد مرجع همانند یکی از شاخص های بورسی است.

به طور مثال سبد مرجع برای  نماد جنفت (شاخص آتی فرآورده نفتی) دقیقاً شامل سهم هایی است که در شاخص فراورده نفتی موجود است.

  در ترکیب سبد این شاخص تمام شرکت های صنعت فراورده‌های نفتي، كك و سوخت هسته‌ای بورس اوراق بهادار حضور دارند و وزن هر شرکت در ترکیب سبد برابر با ارزش بازاری آن شرکت است.

در صورت پذیرفته شدن شرکت جدید در بورس اوراق بهادار تهران که در این صنعت حضور دارد، شرکت یادشده به ترکیب سبد اضافه می شود. همچنین در صورت خروج شرکتی از شرکت های بورس اوراق بهادار تهران که در این صنعت است، شرکت یادشده از ترکیب سبد حذف می‌شود. اگر شرکتی به فهرست شرکت های صنعت فراورده نفتی اضافه شود، آن شرکت به ترکیب سبد اضافه و اگر شرکتی از فهرست شرکت های این خارج و به صنعت دیگری منتقل شود، آن شرکت از ترکیب سبد حذف می‌شود.  

نکته: با توجه به اینکه آتی سبد سهام باید قابلیت تحویل فیزیکی داشته باشد و مقدار سهم هایی که در شاخص هر صنعت وجود دارد بسیار بالا است، فرآیند تحویل قرادادهای آتی سبد سهام (شاخص) با مشکل مواجه می شود. از این‌رو  بورس برای رفع این مشکل اقدام به تعیین سبد پایه به عنوان دارائی پایه قراردادهای آتی نموده است.

 

سبد پایه چیست؟

سبد پایه، سبدی از سهام است که به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی سبد سهام در نظر گرفته می شود. سبد پایه در واقع سبد کوچک شده سبد مرجع است. به بیان دیگر تمام سهم هایی که در سبد مرجع وجود دارند در سبد پایه هم وجود دارند تنها تعداد سهم ها در سبد پایه کمتر از تعداد سهم در سبد مرجع است.

لازم به ذکر است نسبت هر سهم به کل سهام موجود در سبد مرجع و سبد پایه یکسان است.

 

سبد پایه چه ویژگی هایی دارد؟

سبد پایه نماینده سبد مرجع یا همان شاخص مورد نظر، باید به صورتی باشد که:

۱-  سهام موجود در سبد پایه دقیقاً همان سهام موجود در سبد مرجع باشد.

۲- نسبت هر سهم در سبد پایه به کل سهام موجود در سبد پایه همانند این نسبت در سبد مرجع باشد.

۳- پس از هر تغییر در سبد مرجع (شاخص) مانند اقدامات شرکتی و ورود خروج شرکت ها، سبد پایه نیز همانند سبد مرجع تغییر یابد.

همانطور که در بالا ذکر شد سبد پایه، کوچک شده سبد مرجع است. حال این سوال پیش می آید که سبد پایه با چه ضریبی نسبت به سبد مرجع کوچک می شود. ضریبی که بورس برای سبد در نظر گرفته است ضریب لاندا (λ) نامیده می شود.

همه چیز درباره قرارداد آتی سبد سهام: بخش اول آشنایی با مفاهیم آتی سبد سهام

 

ضریب سبد پایه (لاندا λ) چگونه محاسبه می شود؟

برای محاسبه مضرب سبد می بایست عدد شاخص مورد نظر را (مثلا شاخص بانک ها) به ارزش سبد مرجع تقسیم نمود.

شاخص بانکها در تاریخ ۱۳۹۷/۱۰/۲۵ ۹۲۱.۴۸
ارزش سهام شرکت های موجود در شاخص ۱۱۳,۴۳۴,۴۰۰,۰۰۰ تومان
ضریب لاندا (λ) ۰.۰۰۰۸۱۲۳۴۶=۹۲۱.۴۸÷۱۱۳,۴۳۴,۴۰۰,۰۰۰

لازم به ذکر است نیازی به محاسبه ضریب لاندا برای انجام محاسبات نیست. معامله گران می توانند تنها با توجه به عدد شاخص که مبنای قیمت دارائی پایه سبد سهام است، اقدام به اخذ موقعیت نمایند.

نکته: تعداد سهم هر شرکت موجود در سبد پایه، از حاصل ضرب مضرب سبد (لاندا λ) در تعداد سهم همان شرکت در سبد مرجع در اندازه قرارداد بدست می آید.

 

چه قراردادهایی برای آتی سبد سهام در بورس تعریف شده است؟

قراردادهای آتی سبد سهام هم‌اکنون برای ۷ دارائی پایه (۷ صنعت پر بیننده) تعریف شده است. ممکن است با استقبال سرمایه گذاران تعداد دارائی پایه در این بازار افزایش یابد. همچنین این قراردادها در آغاز برای یک سررسید (اسفند ماه ) تعریف شده اند که احتمال راه اندازی سررسید های بیشتر نیز است.

 

لیست نمادهای قرارداد آتی سبد سهام:

لیست نمادهایی که تاریخ ۲۵ آذر ماه در حوزه آتی سهام آغاز به فعالیت کرده‌اند به ترتیب زیر است:

  • آتي شاخص خودرو و قطعات
  • آتي شاخص فلزات اساسی
  • آتي شاخص فرآورده نفتی
  • آتي شاخص بانک ها
  • آتي شاخص کانه های فلزی
  • آتي شاخص شیمیایی
  • آتي شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

هر معامله گر می تواند روی هر یک از نمادهای تعریف شده در بازار آتی سبد سهام اقدام به معامله نماید. به طور مثال یک معامله گر صنعت بانکی را به دقت تحلیل نموده است. وی میتواند اقدام به معامله در نماد قرارداد آتی شاخص بانک ها نماید.

 

نماد معاملاتی قراردادآتی سهام چیست؟

نماد معاملاتی قرارداد آتی سبد از ترکیب حرف “ج + شناسه دارایی پایه+ تاریخ سررسید” که حداکثر ۸ کارکتر است، تشکیل شده است.

ج + شناسه دارایی + سررسید

جفلز ۷۱۲

ج: شروع نماد با حرف ج می باشد.

فلز: شناسه دارائی (شاخص فلزات اساسی)

۷۱۲: سال و ماه سررسید ۱۳۹۷/۱۲/۱۱

قیمت مبنای دارائی پایه

در معاملات قراردادهای آتی می بایست قیمت نقدی آن دارائی پایه مشخص باشد تا سرمایه گذاران بر اساس قیمت نقدی، اقدام به خرید و فروش این دارائی برای آینده نمایند. قیمت نقدی دارائی های سبد سهام، همان مقدار شاخص می باشد.

به طور مثال قیمت نقدی (مبنا) جبانک در روز ۳ بهمن برابر با ۹۰۸ یعنی مقدار شاخص بانک ها بود.

نکته: عدد شاخص به صورت گرد شده در قسمت قیمت مبنای دارائی پایه در نمای بازار آتی نمایش داده می شود.

بنابراین معامله گران برای قیمت گذاری قراردادهای آتی سبد سهام می بایست از عدد شاخص (قیمت مبنای دارائی پایه) به عنوان قیمت نقدی سبد سهام استفاده نمایند.

در این مطلب تلاش کردیم درباره مفاهیم و تعاریف قراردادهای آتی سبد سهام توضیحاتی ارائه کنیم. انشااله در بخش دوم مطلب “همه چیز درباره قرارداد آتی سبد سهام” به بیان شرایط قراردادهای آتی شاخص و ارزش گذاری قرادادهای آتی سهام خواهیم پرداخت.