نسبتهای مالی چیست؟ + معرفی و فرمول 5 نسبت مالی پرکاربرد
به نسبتهای به دست آمده از صورت‌های مالی شرکت که برای مطالعه وضعیت شرکت و قیمت سهام آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، نسبتهای مالی می‌گویند.
نسبت جاری، نسبت P/E، نسبت قیمت به ارزش دفتری، نسبت سود پیش از کسر مالیات به فروش و نسبت سریع (نسبت آنی) از مهمترین نسبتهای مالی هستند.
برای به دست آوردن این نسبتها از متغیرهایی همچون ارزش دفتری، پوشش سود هر سهم، بازده جاری، EPS و میزان نوسان‌پذیری قیمت استفاده می‌شود.
نسبتهای مالی در 5 گروه به شرح ذیل طبقه بندی می‌شوند:
1. نسبتهای نقدینگی
نقدینگی عبارتست از توانایی شرکت در جوابگویی به تعهدات کوتاه‌مدت خـود.
نقدینگی جهت اجرای فعالیت‌های واحد تجاری ضروری است، به خصوص در زمانی که شرکت با مشکلات خاصی نظیر رکود اقتصادی و یا زیان‌های ناشی از آن و یا افزایش ناگهانی در قیمتِ مواد اولیه و یا قطعات مورد استفاده شرکت روبرو شود. در چنین شرایطی چنانچه شرکت فاقد نقدینگی کافی باشد مشکلات مالی جدی برای آن بوجود خواهد آمد.
نسبت جاری
عبارتست از حاصل تقسیم دارایی‌های جاری به بدهی‌های جاری.
این نسبت نشان‌دهنده توانایی بازپرداخت بدهی‌های جاری از محل دارائی‌های جــاری مؤسسه است. فـرمول محاسـبه نسبت جاری به شرح ذیل است:
دارایی‌های جاری
——————— = نسبت جاری
بدهی‌های جاری
نسبت آنی (به انگلیسی: Quick Ratio)
نسبت آنی یا سریع از تقسیم نقدترین اقلام دارائی جاری (وجوه نقد، موجودی بانک و اسناد دریافتنی) به بدهی‌های جاری بدست می‌آیـد.
موجودی کالا بـه دلیل اینکه بـرای نقدشدن به مدت زمان طولانی‌تری نیاز دارند، در این محاسبه لحاظ نمی‌شوند. پیش پرداخت‌ها نیز بـه دلیل اینکه اصولا به وجه نقد تبدیل نمی‌شوند در این محاسبه جزء دارایی‌های جـاری محـسوب نمی‌شـوند.
بـدیهی است كـه رقـم بـیش از یـك بـرای ایـن نـسبت نشان‌دهنده توانـایی شركت در بازپرداخت بدهی‌های جاری است.
فرمول محاسبه نسبت سریع به شرح ذیل است:
(پیش پرداخت‌ها + موجودی كالا) – دارائی‌های جاری
——————————————————- = نسبت آنی
بدهی‌های جاری
2. نسبتهای فعالیت
این نسبتها نشان می‌دهند که با چه سرعتی دارایی‌های مختلـف بـه فروش یاپول نقد تبدیل می‌شوند. بـه عبـارت دیگر این نسبتها حاکی از توانایی مدیریت در بکارگیری دارایی‌ها درفعالیت نهایی شرکت (فروش محصول) است.
نسبتهای فعالیت یا کارآیی ابزاری است که برای سنجش کاربرد دارایی‌های شرکت استفاده شده و از طریق ارزیابی میزان فروش و تأثیر دارایی‌ها بر آن، اندازه‌گیری می‌شود. این گروه از نسبتها، حجم فروش شرکت را با سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف مانند موجودی کالا، دارایی ثابت و … مقایسه کرده و میزان به‌کارگیری مؤثر منابع شرکت و راندمان عملیات آن را در دوره عملیات ارزیابی می‌کند.
مهمترین عملکرد نسبتهای گروه فعالیت این است که اقلام ترازنامه را با صورت سود و زیان مرتبط می‌سازد.
یکی از نکاتی که در اینجا باید موردتوجه قرار گیرد این است که اقلام ترازنامه در لحظه محاسبه می‌شوند اما اقلام سود و زیان مربوط به یک دوره زمانی خاص هستند که در محاسبه و تحلیل این نسبت، اغلب این موضوع در نظر گرفته نمی‌شود.
انواع نسبت‌هایی که در این گروه قرار دارند شامل موارد زیر است؛
- دوره گردش موجودی کالا
- دوره وصول مطالبات
- دوره گردش مواد و کالای نیم ساخته
- دوره واریز بستانکاران
- دفعات گردش سرمایه جاری
- دفعات گردش سرمایه ثابت
- دفعات گردش دارایی
- درصد تغییر فروش
3. نسبتهای اهرمی (بازپرداخت بدهی‌های بلنـدمدت)
توانایی بازپرداخت بدهی عبارتست ازقدرت جوابگویی مؤسسه بـه بـدهی‌های بلندمـدت خـود، درسررسید آنها.
تحلیـل ایـن توانایی برساختار بلندمدت مالی و عملیاتی مؤسسه تاکید دارد. میزان بدهی‌های بلندمدت مؤسسه در ساختار سرمایه آن نیز در این تحلیل مورد توجه قرار می‌گیرد.
در ایـن بررسی‌ها سـودآوری مؤسسه نیز باید مورد دقت قرار گیرد، چرا که تا شرکتی سودآور نباشد قادر به بازپرداخت بدهی‌های خود نخواهد بود.
وقتی بدهی یک شرکت زیاد باشد مدیریت ناچار خواهد بود که برای تأمین منابع مالی بیشتر به روش‌های دیگر و درصـدرآن بـه صـاحبان سرمایه متوسل شود، و نیز تلاش کند که سررسید بدهی‌ها را تمدید کند که بدون شک هزینه تـامین سـرمایه در هریک از این حالات افزایش خواهد یافت.
نسبتهای اهرمی شامل موارد زیر است:
نسبت بدهی
این نسبت جمع كل بدهی‌ها را بـا جمـع كـل دارائی‌هـا مقایـسه می‌كنـد . بـه عبـارت دیگر درصد كل منابعی را كه از طریق قرض گرفتن از طلبكاران تأمین شده اسـت نـشان می‌دهـد .
طلبكاران ترجیح می‌دهند كه این نسبت كـوچكتر باشد چون در صورت ورشكستگی شـركت ریـسك كمتری را برای از دست دادن طلب خود تحمل خواهند كرد.
جمع كل بدهی‌ها
———————— = نسبت بدهی
جمع کل دارایی‌ها
نسبت بدهی به ارزش ویژه
این نسبت شاخص مهمی از توانایی شـركت در بازپرداخت بدهی‌های خود است. زیرا نسبت بالای بدهی در ساختار سرمایه شركت ممكن است پرداخـت بهـره و حتی اصل بدهی‌ها را دچار اشكال کند.
جمع كل بدهی‌ها
———————————— = نسبت بدهی به ارزش ویژه
ارزش ویژه (حقوق صاحبان سهام)
نسبت پوشش هزینه بهره
این نسبت نشان می‌دهد كه سود قبل از بهره و مالیات شركت چند بار می‌تواند هزینه بهره را پوشش دهد. در واقع این نسبت حاشیه ایمنی خاصی را از نظر طلبكاران منعكس می‌كند و نشان می‌دهد كه شركت چه مقدار كاهش در سود را می‌تواند تحمل كند و هنوز قادر به پرداخت هزینه بهره باشد.
سود قبل ازبهره و مالیات
————————— = نسبت پوشش هزینه بهره
هزینه بهره
4. نسبتهای سودآوری
یکی از شاخص‌های مهم سلامت مالی شرکت و کارایی مدیریت آن توانایی شرکت در کسب سود قابل قبول و یا نرخ برگشت سـرمایه‌گذاری (ROI) رضایت‌بخش اسـت.
بدیهی است که سرمایه‌گذاران تمایلی به مشارکت در شرکتی که سودآوری و درآمدسازی ضـعیفی دارد از خود نشان نمی‌دهند.
چرا که سودآوری اندک در قیمـت سهام و توانـایی بـالقوه شرکت در پرداخت سود سهام تاثیر منفی دارد. اعتبار دهندگان نیز راضی بـه پرداخت وام بـه شرکتی کـه موقعیت ضعیفی از نظرسودآوری دارد نخواهند بود، چون احتمال این را می‌دهند کـه طلـب آنها هرگز بازپرداخت نشود.
البته باید یادآوری شود که قدر مطلق سـود اهمیت چندانی ندارد مگر اینکه این سود در قیاس با منبع ایجاد آن (میزان سرمایه‌گذاری) مورد ارزیابی قرار گیرد.
برخی از مهمترین شاخص‌های ارزیـابی نتیجـه عملکرد شرکت به شرح ذیل است:
حاشیه سود ناخالص
این نسبت نشان‌دهنده درصد سودی است که پـس از پرداخت قیمت تمام شده کالای فروخته شده عاید می‌شود. بدیهی است که هرچه این نسبت بالاتر باشد وضع مطلوب‌تری را نشان می‌دهد.
سود ناخالص عبارتست از تفاضل فروش خالص از قیمت تمام شده کالای فروختـه شده.
سود ناخالص
—————–= حاشیه سود ناخالص
فروش خالص
حاشیه سود خالص
نسبت سود خالص به فروش خالص را حاشیه سود خالص می‌نامند. ایـن نـسبت نشان‌دهنده سودآوری حاصل از درآمد و یکی از شاخص‌های مهم عملکرد شرکت است.
همچین این نسبت معرف بازدهی و کارایی تولید و ساختار قیمت تمام شده و هزینه‌های شرکت است.
سود خالص
—————- = حاشیه سود خالص
فروش خالص
بازده سرمایه‌گذاری (نرخ برگشت سرمایه یا ROI)
این نسبت نشان می‌دهد کـه شـرکت روی سر یه گذاری انجام شده درآن (کل دارایی‌ها شرکت) چند درصد سود (بازده) داشـته اسـت.
دو نسبت مهم در این رابطه وجود دارد:
A. نرخ بازگشت روی دارایی‌ها (به انگلیسی Return on Asset)
B. نرخ بازگشت روی حقوق صاحبان سهام
سود خالص
———————– = نرخ بازده دارایی (ROA)
میانگین کل دارایی‌ها
سود خالص
——————————– = نرخ بازده حقوق صاحبان سهام
میانگین حقوق صاحبان سهام
5. نسبتهای مربوط به ارزش بازار سهام
گروه دیگری از نسبتها، قیمت بازار سهام شـرکت را بـه سود عایدی و یا ارزش دفتری این سهام ارتباط می‌دهد. همچنین ارتباط قیمت سهام را با سود سهامِ پرداختی رای سهامداران روشن می‌سازد.
این نسبتها شامل موارد زیر است:
درآمد هر سهم (EPS)
درآمد هر سهم نشان‌دهنده عایدی هر سهم عادی شرکت است. درآمد هر سهم عبارتست از حاصل تقسیم سود بـه تعداد سهام شرکت.
درآمد هر سهم یا EPS شاخص خوبی جهت ارزیابی عملکرد شـرکت و پـیش‌بینی سـود سهامی است که ممکن است توسط شرکت به سهامداران پرداخت شود.
سود خالص
————- = درآمد سهم
تعداد سهام
نسبت قیمت به درآمد هر سهم (P بر E)
برخی از نسبتها رابطه مؤسسه را با سـهامدارانش ارزیـابی می‌کنـد. نسبتی وجود دارد که مشخص می‌کند قیمت هر سهم در بازار چند برابر عایدی سالانه آن سهم اسـت.
این نسبت که به ضریب P/E شهرت دارد از حاصل تقسیم قیمت بازار هر سهم به درآمـد هـر سهم بدست می‌آید.
قیمت روز هر سهم در بازار
————————— = نسبت P/E
درآمد هر سهم
ارزش دفتری هر سهم
ارزش دفتری هر سهم عبارتست از حاصل تقسیم ارزش ویژه یک شرکت بـه تعداد سهام عادی آن.
مقایسه ارزش دفتری هر سهم با قیمت بـازار آن شاخص دیگـری اسـت از اینکـه نظر سـرمایه گذاران نسبت به شرکت چگونه است.
ارزش دفتری سهام ممتاز – جمع ارزش ویژه
———————————————- = ارزش دفتری هرسهم
تعداد سهام عادی
نسبتهای سود سهام
در هر سال مالی، قسمتی ازسود خالص شرکت و گـاهی از سود سال‌های گذشـته طبـق تصمیم مدیریت و تصویب مجمع عمومی عادی سالیانه، بین سهامداران به عنوان سود سهام توزیع می‌شود.
بـدیهی اسـت که برخی از سهامداران نیز با انگیزه دریافت سود سهام، مبادرت به خرید سهام کنند. در این رابطه دو نسبت وجود دارد که وضعیت سود سهام پرداختی شرکت را ارزیابی می‌کند.
سود سهام پرداختی هرسهم
——————————– = نسبت سود سهام پرداختی به قیمت هر سهم
قیمت بازار هرسهم
کل سود سهام پرداختی
————————— = سود سهام پرداختی هرسهم
تعداد سهام