معاملات بلوکی چیست؟
معاملات در بازار اوراق بهادار تهران به سه گروه خرد، بلوک و عمده تقسیم می‌شود. در معاملات بلوکی و عمده، حجم قابل‌توجهی از سهام شرکت معامله می‌شود. قیمت در این نوع معاملات عموماً بالاتر از معاملات خرد است و سازوکار انجام معامله و تسویه آن‌ها نیز تفاوت‌هایی با معاملات خرد دارد.
به‌احتمال‌زیاد تاکنون درباره انجام معاملات بلوکی در بازار بورس شنیده‌اید. در این مقاله قصد داریم تا معاملات بلوکی را تعریف کرده و به تفاوت‌های آن با سایر معاملات بپردازیم.
معاملات عمده
معاملات عمده، معاملاتی است که یکی از شرایط زیر را داشته باشد:
۱. تعداد سهام مورد معامله از درصد معینی از کل سهام آن شرکت بیشتر باشد.
۲. حجم معاملات آن، طی دوره معین از کل حجم معاملات بازار طی مدت معین، بیشتر باشد.
در این معاملات دامنه نوسان قیمت و محدودیت حجمی اعمال نمی‌شود.
معاملات عمده به دو نوع معاملات عمده عادی و شرایطی تقسیم می‌شود. در معاملات عمده عادی، نقل و انتقال ثمن و سهام ظرف ۳ روز کاری انجام می‌شود؛ اما در معاملات عمده شرایطی، پرداخت بخشی از وجه، خارج از سازوکار بورس یا فرابورس، به‌صورت مدت‌دار انجام می‌پذیرد.
معاملات عمده در بورس:
معاملات عمده در بورس شامل محدودیت‌هایی برای انواع شرکت‌هاست. یکی از این محدودیت‌ها، وابسته به ارزش سهام پایه شرکت است. برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها بیشتر از سه میلیارد ریال است، حداقل یک درصد سهام پایه آن‌ها باید معامله شود. برای شرکت‌هایی نیز که ارزش سهام پایه آن‌ها کمتر یا مساوی سه میلیارد ریال است، حداقل پنج درصد سهام پایه آن‌ها باید معامله شود.
حداقل تعداد سهام یا حق تقدم قابل معامله در فرابورس:
در معاملات فرابورس نیز برای انتقال عمده سهام، محدودیت حداقل ارزش سهام وجود دارد. برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها بیش از یک میلیارد ریال است، بزرگ‌تر یا مساوی یک درصد سرمایه پایه است. در شرکت‌هایی نیز که سرمایه پایه آن‌ها کمتر یا مساوی یک میلیارد ریال است، بزرگ‌تر یا مساوی پنج درصد از سرمایه پایه است.
معاملات بلوکی چیست؟
معامله بلوکی، معاملاتی است که در آن قوانین مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی رعایت نمی‌شود.
این نوع معامله، سفارشی است که برای خرید و فروش بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار مانند سهام یک شرکت ثبت می‌گردد. معامله بلوکی شامل تعداد زیادی از سهام یا اوراق مشارکت است که با یک قیمت تعیین‌شده بین خریدار و فروشنده، خارج از بازار بورس یا فرابورس، برای کاهش تأثیر چنین معامله بزرگی بر قیمت جاری سهم در بازار، انجام می‌شود.
بازار بلوک چیست؟
بازار بلوک، بازار مجزایی است که برای انجام معاملات بلوکی ایجاد شده است. حداقل‌های معاملات بلوکی می‌تواند با تصویب هیئت‌مدیره بورس تغییر و پس از اطلاع‌رسانی اعمال شود.
زمانی معامله بلوکی شرکت‌های بورسی انجام می‌شود که حجم معاملات سهام و یا حق تقدم سهام، ۵۰ برابر محدودیت حجم هر سفارش در بازار یا ارزش معامله آن بیشتر از ۲ میلیارد تومان باشد. این معاملات معمولاً در زمان معاملات بازار انجام می‌شود و شرایط آن همانند بازار عادی است؛ یعنی سهم در دامنه مجاز خود معامله می‌شود.
در فرابورس تعداد سهام و حق تقدم سهام قابل معامله در آن برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها بیش از یک میلیارد ریال است، بزرگ‌تر یا مساوی نیم و کمتر از یک درصد سرمایه پایه و برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها کمتر یا مساوی یک میلیارد ریال است بزرگ‌تر یا مساوی یک و کمتر از پنج درصد سرمایه پایه شرکت است.
در کل، این حجم کمتر از حدنصاب‌های معاملات عمده است.
شکل زیر فرآیند معاملات بلوکی را نشان می‌دهد:
ساعات معامله و دامنه نوسان در معاملات بلوکی
ساعت آغاز، خاتمه و طول هر جلسه معاملاتی مانند بازار عادی است.
دامنه نوسان مجاز قیمت معاملات بلوکی مانند بازار معاملات خرد است. قیمت مرجع روزانه برای بازار معاملات بلوک، مانند قیمت مرجع همان روز بازار عادی است. سایر شرایط معاملات بلوک نیز، مشابه معامله در نماد اصلی است.
معاملات بلوکی به روش حراج ناپیوسته و هر ۵ دقیقه یک بار برگزار می‌شود.
سامانه معاملاتی در انجام معاملات بلوکی
معاملات در بازار بلوک در نمادی مجزا از معاملات بازار عادی انجام می‌شود و در محاسبه قیمت پایانی و شاخص های فرابورس لحاظ نمی‌شود.
روش ثبت سفارش در معاملات بلوکی
در معاملات بلوکی فقط سفارش های محدود قابل اجرا هستند و معامله از طریق کد گروهی در این بازار امکان پذیر نیست.
وضعیت نماد در معاملات بلوکی
تا زمانی که نماد معاملاتی سهم در بازار عادی متوقف نباشد، نماد معاملاتی در بازار بلوک نیز متوقف نخواهد بود. نماد معاملاتی سهم در بازار بلوک تا زمانی که دامنه نوسان روزانه قیمت سهم در بازار عادی به دلیل بازگشایی نماد معاملاتی افزایش می‌یابد، متوقف خواهد بود.
تأثیر معاملات بلوکی در قیمت سهم
به دلیل اینکه در بیشتر موارد، قیمت معامله‌شده بالاتر از قیمت سهم روی تابلو است، زمانی که روی یک نماد معامله بلوکی انجام می‌شود، سهامداران انتظار رشد قیمت سهم دارند. معمولاً با انتشار آگهی عرضه بلوک با قیمتی بالاتر از تابلو، معاملات سهم با موجی از تقاضا همراه خواهد شد، حتی اگر معامله بلوکی صورت نگیرد.
برای مثال معاملات بلوکی بانک‌های بورسی ملت، تجارت و صادرات در سال ۱۳۹۴ انجام شد.
این بلوک ها شامل ۹۵/۱ درصد سهام بانک ملت (بیش از ۷۸۱ میلیون و ۸۹۳ هزار سهم)، ۳۹/۲ درصد بانک تجارت (بیش از یک میلیارد و ۹۴ میلیون) و ۸۴/۳ درصد از سهام بزرگ‌ترین بانک بورسی یعنی بانک صادرات (شامل دو میلیارد و ۲۱۹ میلیون و ۸۱۵ هزار) بودند.
معامله بلوکی در سه نماد مذکور باعث افزایش تقاضا برای خرید سهام در گروه بانکی شده بود و معاملات پرحجمی در این گروه به‌ویژه سه بانک صادرات، تجارت و ملت انجام شد که این امر به‌زعم بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه حاکی از ورود نقدینگی جدید به گروه بانک و بازار سرمایه بود.
بنابراین این اتفاق می‌تواند دارای ابعاد مثبتی برای بازار سرمایه باشد. به نظر می‌رسد سهامدارانی که تردید و دودلی نسبت به روند مثبت و متعادل بورس دارند، با فروش سهام درصدد شناسایی سود بر می‌آیند. در مقابل برخی دیگر بر این باورند که با توجه به حجم معاملات قابل توجه و ورود نقدینگی جدید، بازار سرمایه از پتانسیل‌های زیادی برای رشد و بالندگی برخوردار است و به همین دلیل متقاضیان خرید سهام بیشتر هستند.
به‌طورمعمول در شرایطی که بازار سرمایه در پی حرکت در مسیر جدید و یافتن روند آتی خود باشد، چنین رفتارهای متفاوتی از سوی فعالان بازار سرمایه مشاهده می‌شود و با گذشت زمان و بررسی روند بازار می‌توان گفت که دیدگاه کدام گروه از سهامداران درست و منطقی خواهد بود.