آتی پسته چیست؟
در مطالب “بازار آتی چیست؟“، “قراردادهای آتی زعفران در بورس کالا” و “قراردادهای آتی زیره سبز“ به توضیح قراردادهای آتی کالا پرداختیم. قرارداد آتی پسته از تاریخ ۲۱ مهر ۹۸ برای اولین بار در بورس کالا راه‌اندازی شد. با توجه به اینکه بورس کالا اهرم ۱۰ را برای شروع معاملات در نظر گرفت، این قرارداد با استقبال چشمگیر معامله گران مواجه شد. فعالان این بازار، در همان دو روز ابتدایی به‌عنوان خریدار بیش از ۱۰۰ درصد بازدهی را کسب نمودند. این بازدهی خاطره شیرینی را در ذهن دارندگان موقعیت خرید آتی پسته (تحویل آذر ۹۸) به ثبت رساند.
آتی پسته چیست؟
آتی پسته، مخفف قراردادهای آتی پسته است. قراردادهای آتی پسته، ابزار مالی مناسب برای باغداران پسته و مصرف‌کنندگان (صادرکنندگان) پسته است تا به‌وسیله آن بتوانند ریسک نوسانات قیمت را پوشش دهند. البته این ابزار مالی تنها برای باغداران و صادرکنندگان نیست؛ بلکه برای هر فرد ریسک‌پذیری که تمایل دارد در یک بازار دوطرفه، تنها با پرداخت بخشی از ارزش معامله اقدام به خرید و فروش نماید نیز مفید خواهد بود.
درواقع اگر باغداران پسته، قبل از برداشت محصول پسته، نگران کاهش قیمت پسته در فصل برداشت باشند، می‌توانند به‌وسیله قراردادهای آتی، قیمت فروش پسته خود را قبل از فصل برداشت مشخص نمایند. از سوی دیگر، چنانچه مصرف‌کنندگان پسته نگران افزایش قیمت پسته در آینده باشند، می‌توانند با استفاده از قراردادهای آتی پسته، قیمت خرید پسته را در آینده مشخص کنند.
به‌بیان‌دیگر قرارداد آتی پسته، قراردادی است که بین دو طرف بسته می‌شود و هریک از طرفین متعهد می‌شوند تا در یک تاریخ مشخص در آینده (به‌طور مثال ۳ ماه بعد) مقدار مشخصی (به‌طور مثال ۱ تن) پسته را باقیمتی مشخص (به‌طور مثال کیلویی ۱۰۰ هزار تومان) معامله نمایند.
نحوه معاملات قرارداد آتی پسته
با توجه به اینکه رد و بدل شدن پول و پسته بین طرفین قرارداد (خریدار و فروشنده) در آینده صورت می‌گیرد، لذا نیازی نیست که طرفین معامله هنگام بستن قرارداد، پول معامله و پسته را داشته باشند. این ویژگی سبب می‌شود که فروشنده بدون داشتن پسته و خریدار بدون داشتن وجه لازم برای خرید پسته، بتوانند اقدام به بستن قرارداد نمایند. ازآنجایی‌که طرفین قرارداد، ممکن است در تاریخی که هنگام بستن قرارداد توافق کرده‌اند، به تعهد خود عمل نکنند (به‌طور مثال خریدار وجه لازم برای خرید پسته و یا فروشنده میزان پسته مشخص شده را تحویل ندهد)، مبلغی جهت تضمین انجام تعهد نزد بورس کالا قرار می‌دهند. این مبلغ که به آن وجه تضمین گفته می‌شود، درصدی (معمولاً ۲۰ درصد) از کل ارزش معامله خواهد بود.
پس خریدار پسته و فروشنده پسته، می‌توانند از طریق معاملات قراردادهای آتی پسته در بورس اقدام به خریدوفروش پسته برای آینده نمایند. به‌شرط آنکه وجه تضمین لازم را نزد بورس بگذارند.
برای درک بهتر مطلب به مثال زیر توجه نمایید:
فرض کنید در تابستان، باغداران متوجه بالا بودن میزان محصول پسته خود و سایر باغداران می‌شوند. این موضوع سبب نگرانی باغداران از کاهش قیمت پسته در فصل برداشت می‌شود. در این شرایط باغداران می‌توانند با گرفتن کد آتی اقدام به اخذ موقعیت فروش در بازار آتی نمایند و از همان تابستان، پسته ای که پاییز به دست خواهد آمد را به فروش برسانند. البته باید خریداری وجود داشته باشد که حاضر شود پسته را برای پاییز باقیمتی که مورد تائید باغدار است از او خریداری کند. (با فرض اینکه باغدار حاضر است پسته را برای فصل برداشت با قیمت هر کیلو ۱۰۰ هزار تومان بفروشد)
از سوی دیگر صادرکننده پسته، ممکن است پیش‌بینی نماید که در پاییز، احتمال بهبود روابط سیاسی ایران با سایر کشورهای دنیا تقویت شود و علاوه بر این با فرض کشف خواص درمانی جدید برای محصول پسته، میزان تقاضا برای پسته ایران با افزایش همراه شود. ازآنجایی‌که با افزایش تقاضا برای پسته، قیمت آن نیز رشد می‌کند، لذا صادرکننده نگران افزایش قیمت در پاییز است. درنتیجه می‌تواند با اخذ موقعیت خرید در بازار آتی پسته، قیمت خرید پسته را برای آینده از الان مشخص کرده (هر کیلو ۱۰۰ هزار تومان) و مطمئن شود دیگر پسته را گران‌تر از قیمتی که از الان تعیین کرده است، نخواهد خرید.
درواقع باغدار پسته و صادرکننده پسته به دلیل دو پیش‌بینی متفاوت از هم می‌توانند اقدام به بستن قرارداد آتی پسته در بورس کنند. باغدار به‌عنوان متعهد به فروش و صادرکننده به‌عنوان متعهد به خرید وارد یک قرارداد تعهدی آتی پسته می‌شوند.
آیا بازار آتی پسته نقدینگی مناسبی دارد؟
در بازار بورس آتی پسته، علاوه بر باغداران و مصرف‌کنندگان نهایی پسته، افرادی وجود دارند که به‌عنوان سفته‌باز و نوسان گیر وارد این بازار می‌شوند. این دسته از افراد به‌منظور تحویل کالا و پول در روز سررسید قرارداد وارد این بازار نمی‌شوند. بلکه این افراد به‌منظور نوسان گیری، وارد بازار آتی می‌شوند و موقعیت‌های خرید یا فروش خود را قبل از تاریخ سررسید می‌بندند و از بازار خارج می‌شوند. این افراد نقدشوندگی بازار را افزایش می‌دهند و امکان اخذ موقعیت برای تولیدکننده و مصرف‌کننده واقعی را فراهم می‌نمایند.
فرض کنید با گذشت یک ماه از عقد قرارداد بین باغدار و صادرکننده، مشخص شود که پیش‌بینی صادرکننده صحیح بوده است و تقاضا برای پسته ایران با افزایش همراه شود. در این شرایط صادرکننده خوشحال است که پیش‌بینی‌اش صحیح از آب در آمده است. در این شرایط برخی از نوسان گیرها حاضر هستند که تعهد خریدار را که باقیمت ۱۰۰ هزار تومان منعقد شده است باقیمت بالاتری بخرند. در این شرایط اگر قیمت‌های پیشنهادی از سوی نوسان گیران بالاتر از قیمتی باشد که صادرکننده برای پسته چند ماه بعد پیش‌بینی می‌کند، صادرکننده، حاضر به واگذاری تعهد خرید خود به نوسان گیران می‌شود. با این انتقال تعهد از صادرکننده به نوسان گیر، اختلاف بین قیمت ۱۰۰ هزار تومان و قیمتی که نوسان گیر پیشنهاد می‌دهد (به‌طور مثال ۱۲۰ هزار تومان) به‌عنوان سود به‌حساب صادرکننده واریز می‌شود.
ممکن است نوسان گیری افت قیمت را برای روزهای آتی پیش‌بینی نماید. در این شرایط نوسان گیر حاضر است تعهد فروش باغدار را باقیمت فروش پایین‌تری از باغدار اخذ نماید. چراکه نوسان گیر بر اساس پیش‌بینی خود احتمال کاهش بیشتر قیمت پسته را دارد. درواقع نوسان گیران به‌صورت روزانه اقدام به خرید یا فروش موقعیت‌ها در بازار آتی پسته کرده و منجر به رشد حجم معاملات در این بازار می‌شوند. این فرآیند ممکن است بارها و بارها تا روز سررسید رخ دهد. به همین دلیل میزان معاملات نوسان گیران به‌مراتب بیشتر از میزان معاملات تولیدکننده و یا صادرکننده نهایی است.
خریدار و فروشنده در بازار آتی تا قبل از سررسید تنها به میزان وجه تضمین، لازم است وجه به‌حساب خود واریز کنند. هم‌چنین خریدار یا فروشنده می‌تواند قبل از سررسید، با انتقال تعهد خود به دیگری (بستن موقعیت تعهدی خرید یا فروش) از بازار خارج شود و شناسایی سود (زیان) نماید. این ویژگی سبب می‌شود تا فعالان بازار آتی تنها با پرداخت درصدی از ارزش قرارداد (وجه تضمین) از سود ناشی از تغییرات قیمت قراردادهای آتی بهرمند شوند. به این ویژگی در بازار آتی، اهرم مالی می‌گویند.
سخن آخر
باغداران پسته و صادرکنندگان پسته به‌عنوان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی پسته، جهت پوشش ریسک نوسانات قیمت، می‌توانند از قراردادهای آتی پسته استفاده نمایند. اگرچه انگیزه اصلی شکل‌گیری قراردادهای آتی جهت پوشش نوسان ریسک است؛ اما تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی، سهم کمی از معاملات آتی پسته دارند. نوسان گیران بیشترین سهم معاملات قراردادهای آتی پسته را به خود اختصاص داده‌اند. لازم به ذکر است وجود نوسان گیران در بازار آتی به دلیل تقویت نقدشوندگی، لازم و مفید است.