تفاوت موقعیت های باز و حجم معاملات در بازار آتی کالا
معامله گران بازار آتی کالا جهت انجام معاملات خود، از تابلو خوانی برای تصمیم‌گیری بهتر استفاده می‌کنند. یکی از موارد حائز اهمیت برای معامله گران در تابلوی معاملات آتی کالا، تعداد موقعیت های باز است. تعداد موقعیت های باز در تابلو معاملاتی در اغلب اوقات با حجم معاملات بازار آتی، متفاوت است. عموماً معامله گران تازه‌کار بر این عقیده‌اند که تعداد موقعیت های بازِ بازار با حجم معاملات می‌بایست برابر باشد.
در این مطلب سعی داریم ضمن تعریف موقعیت‌های باز در بازار آتی، به موجه بودنِ تفاوتِ بین تعداد موقعیت های باز و حجم معاملات در بازار آتی، بپردازیم.
تعریف موقعیت باز در قراردادهای آتی
در بازار دوطرفه آتی کالا، چنانچه معامله گری سفارش خرید (فروش) در سیستم ثبت نماید و آن سفارش منجر به معامله شود، آن شخص دارای یک موقعیت باز خرید (فروش) است. تا زمانی که معامله‌گر سفارش معکوس یعنی سفارش فروش (خرید) نگذارد و آن سفارش منجر به معامله نشود، در اصطلاح گفته می‌شود که موقعیت (position) وی باز است.
به‌بیان‌دیگر موقعیت هایی که تسویه نقدی یا فیزیکی نشده‌اند یا معامله معکوس روی آن‌ها صورت نگرفته است، موقعیت های باز نامیده می‌شوند.
رابطه بین تعداد موقعیت های باز و حجم معاملات
جهت بررسی رابطه بین تعداد موقعیت های باز و حجم معاملات، مراحل انجام معامله و ایجاد موقعیت باز با یک مثال بیان می‌گردد.
مرحله اول
فرض کنید در اولین روز کاریِ قرارداد آتی پسته، احمد یک سفارش خرید ۹۰۰۰۰ تومانی و محمود یک سفارش فروش ۹۰۰۰۰ تومانی در سیستم ثبت نمایند. این دو سفارش باهم مچ شده و معامله صورت می‌گیرد.
در این صورت حجم معاملات بازار در آن روز کاری برابر با ۱ واحد و تعداد موقعیت بازِ بازار برابر با ۱ واحد می‌شود.
نکته: در شرایط فوق یک موقعیت بازِ خرید و یک موقعیت باز فروش در بازار وجود دارد. بااین‌حال روی تابلوی معاملات، تعداد موقعیت های بازِ بازار برابر با ۱ واحد نمایش داده می‌شود. درواقع هر موقعیت باز روی تابلو معاملات آتی کالا، نشان‌دهنده یک موقعیت باز خرید و یک موقعیت باز فروش است.
مرحله دوم
محمود با ثبت یک سفارش خرید و مریم (معامله‌گر جدید) با ثبت یک سفارش فروش، یک معامله دیگر انجام می‌دهند. در این حالت فقط محمود از بازار خارج می‌شود و مریم به‌جای او وارد بازار می‌شود. حجم معاملات ۲ واحد شده، اما تعداد موقعیت های بازِ بازار همچنان ۱ واحد می‌ماند.
مرحله سوم
مریم نیز با ثبت یک سفارش خرید و سارا (معامله گر جدید) با ثبت یک سفارش فروش معامله ای دیگر را رقم می‌زنند. در اینجا تعداد معاملات بازار به ۳ واحد می‌رسد؛ اما تعداد موقعیت های باز همچنان ۱ واحد است. درواقع یک قرارداد تعهدی باز در بازار وجود دارد. یک طرف این قرارداد، احمد با موقعیت باز خرید و طرف دیگر سارا با موقعیت باز فروش هستند.
این زنجیره با ورود معامله گران جدید و خروج معامله گران قبلی می‌تواند ادامه داشته باشد و بر حجم معاملات بیفزاید؛ اما همچنان تعداد موقعیت های باز بازار ۱ واحد باقی بماند.
مرحله چهارم
سعید با ثبت ۵ سفارش خرید و زهرا با ثبت ۵ سفارش فروش، ۵ معامله دیگر در بازار انجام می‌دهند. در این مرحله تعداد موقعیت های باز به ۶ موقعیت می‌رسد، درحالی‌که حجم معاملات برابر با ۸ واحد می‌شود.
همان‌طور که در مثال فوق ذکر گردید، طی یک روز کاری حجم معاملات ممکن است با تعداد موقعیت های باز متفاوت باشد. دقت نمایید همواره در تابلو معاملاتی حجم معاملات مربوط به معاملاتی است که در آن روز کاری به وقوع پیوسته است؛ درحالی‌که تعداد موقعیت های باز، تعداد موقعیت های باز از روز بازگشایی سررسید تا آن روز را نشان می‌دهد.
افزایش تعداد موقعیت های باز، در هر روز، نشان دهنده افزایش تعداد موقعیت خرید است یا فروش؟
با توجه به اینکه هر موقعیت باز در بازار آتی، درنتیجه اخذ یک موقعیت تعهدی باز خرید و یک موقعیت تعهدی فروش است، لذا این سؤال صحیح نیست. چراکه افزایش تعداد موقعیت های باز خرید، نشان‌دهنده افزایش تعداد موقعیت های خرید و فروش (هر دو) به یک میزان است. درواقع هنگامی‌که تعداد موقعیت باز در بازار ۳ واحد افزایش می‌یابد، یعنی به‌طور هم‌زمان هم تعداد موقعیت باز خرید ۳ واحد و هم تعداد موقعیت باز فروش ۳ واحد افزایش می‌یابد.
سخن آخر
موقعیت‌های باز در بازار آتی که در نتیجه‌ی انجام معاملات ایجاد می‌شود با حجمِ معاملات متفاوت است. ممکن است در یک روز تعداد معاملات با تعداد موقعیت های باز برابر باشد، به شرطی که تمام معاملات انجام‌شده، باعث ایجاد یک موقعیت جدید در بازار شوند؛ نه اینکه در یک معامله، تنها جای دارنده موقعیتِ باز با یک معامله گر دیگر عوض شود. علاوه بر این، با توجه به اینکه حجم معاملات در تابلو معاملات آتی مربوط به معاملات همان روز است، تعداد موقعیت های باز، انباشتی از تعداد موقعیت های بازشده از روز بازگشایی سررسید تاکنون می‌باشد؛ لذا متفاوت بودن حجم معاملات و تعداد موقعیت های بازِ بازار عجیب نیست.