تهاتر یا مبادله پایاپای چیست؟
از گذشته تاکنون افراد و جوامع جهت رفع نیازهای خود و دسترسی به اقلامی که امکان تولید آن را نداشتند، به دادوستد کالاها و خدمات در سطوح مختلفی می‌پردازند؛ عملی که امروزه از آن با نام «معامله» یاد می‌کنیم. یک معامله در کوچک‌ترین حالت خود، بین دو فرد و حالت گسترده بین افراد جامعه و حتی در سطوح بین‌المللی بین دولت‌ها صورت می‌گیرد. معامله انواع مختلفی دارد و یکی از این انواع، با نام تهاتر یا مبادله پایاپای شناخته می‌شود.
در ادامه این مفهوم را به‌صورت کامل معرفی خواهیم کرد.
منظور از تهاتر یا مبادله پایاپای چیست؟
در تجارت، تهاتر یا مبادله پایاپای سیستم مبادله‌ای است که در آن افراد، یک کالا یا خدمت را در ازای کالا و خدمت دیگر مبادله می‌کنند. در این حالت، از پول یا هیچ نوع واسطه دیگری استفاده نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر تهاتر یعنی جابه‌جایی دو کالا (با ارزش یکسان)، ارائه کالا در ازای دریافت خدمات یا مبادله دو نوع از خدمات با یکدیگر.
در این نوع از معامله افراد متعهد می‌شوند که در ازای دریافت کالایی، یک کالای دیگر را در زمان مشخص‌شده تسلیم کنند و یا خدماتی را با ارزش کالای اول ارائه دهند.
مبادله پایاپای چه مزایایی دارد؟
مبادله پایاپای در بخش‌های مختلفی از جامعه و به دلایل متفاوتی صورت می‌گیرد؛ ممکن است معامله بین دو فرد بدون عقد قرارداد رسمی یا در حجم کلان بین شرکت‌ها با طی مراحل حقوقی انجام شود. از مهم‌ترین دلایلی که شرکت‌های بزرگ را به سمت تهاتر سوق می‌دهد: وجود قوانین حقوقی پیچیده جهت معاملات بین‌المللی، کاهش نقدینگی و فرار مالیاتی است.
متأسفانه در شرایط کنونی با وجود تحریم‌ها امکان انجام معاملات بین‌المللی برای برخی دولت‌ها با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌رو شده، ازاین‌رو مبادلات تهاتری روشی جایگزین جهت دریافت کالاها و مواد اولیه مورد نیاز است. به‌عنوان نمونه می‌توان به مبادله نفت با غذا و دارو اشاره کرد.
از سوی دیگر، با کاهش نقدینگی، معاملات تهاتری افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد و شرکت‌ها برای رفع نیازهای خود از این روش استفاده می‌کنند. به‌ویژه استارتاپ‌ها برای تبلیغات و رفع نیازهای دیگر خود، از تهاتر بهره می‌برند.
یکی از مثال‌های بارز تهاتر را در بازار مسکن می‌توان دید. با رکود این بازار در سال‌های اخیر، تعدادی از فروشندگان برای معاوضه املاک خود در ازای دریافت زمینی با همان ارزش اقدام کردند. در این حالت علاوه بر اینکه امکان سرمایه‌گذاری و ساخت‌وساز مجدد برای فروشنده در مکان جدید فراهم می‌شود، خریدار عمده نیز می‌تواند شرایطی را برای فروش مسکن (با در نظر گرفتن کاهش نقدینگی مردم) فراهم کند.
فرار مالیاتی نیز یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث می‌شود افراد و شرکت‌ها به مبادله پایاپای روی بیاورند؛ زیرا در این حالت، روندهای حقوقی که مشمول مالیات می‌شوند، کاهش خواهند یافت.
معایب تهاتر یا مبادله پایاپای چیست؟
اگرچه انجام مبادلات پایاپای (با توجه به عدم نیاز به نقدینگی) می‌تواند در بسیاری از بازارها باعث رفع رکود گردد؛ اما همواره چالش‌هایی را به همراه خواهد داشت که لازم است در نظر گرفته شود. ارزش‌گذاری برای کالا و یا خدمات ارائه‌شده، مهم‌ترین موضوعی است که در روند تهاتر ذهن افراد را به خود مشغول می‌کند.
• درصورتی‌که تهاتر بین کالاها صورت گیرد، برابری ارزش دقیق دو (یا چند) کالا دشوار است.
• احتمالاً این مبادله برحسب نیاز ضروری یکی از طرف‌های معامله صورت می‌گیرد؛ بنابراین شخص ممکن است کالای خود را با ارزش کمتری ارائه دهد.
• ارزش بعضی کالاها به‌مرورزمان دچار تغییر می‌شود و کارشناسی که عهده‌دار ارزش‌گذاری است باید این مورد را مدنظر قرار دهد.
ارزش‌گذاری برای خدمات نیز مشکلات خاص خود را دارد. معمولاً ارائه خدمات در یک بازه زمانی صورت می‌گیرد و ممکن است این بازه زمانی برای مدت طولانی (مثلاً چند سال) تبیین شود؛ لذا پیش‌بینی شرایط آینده و امکان‌سنجی ارائه خدمات برای معامله‌گر امری ضروری تلقی خواهد شد. معمولاً در این حالت شروطی جهت تضمین و خسارت در قرارداد درج خواهد شد.
تهاتر در بورس
از مدتی پیش، طرح تهاتر سهام نیز در بازار بورس و اوراق بهادار ارائه شده است. هدف این طرح، تأمین منابع مالی معاملات است. تهاتر در بورس با توجه به ثبات و گاهی افزایش درخواست‌های خریدوفروش و در کنار آن کاهش نقدینگی این بازار مطرح شد.
با استفاده از این طرح، افراد می‌توانند در ازای فروش سهام خود کارت تضمینی دریافت و با استفاده از اعتبار این کارت، در بازارهای دیگر کالای مورد نیازشان را خریداری کنند.
همچنین برای خرید در بازار سهام نیز به‌جای استفاده از وجه نقد بتوانند از برات کارت تضمینی بهره‌مند شوند. گرچه تاکنون این طرح به مرحله اجرا نرسیده؛ اما بارها پیشنهادهایی در راستای تکمیل و اجرایی شدن آن مطرح شده است. پیش‌بینی می‌شود راه‌اندازی طرح تهاتر سهام بتواند به رونق هر چه بیشتر بورس کمک کند.