بازار جبرانی چیست؟ (آتی کالا)
در مطالب قبلی درباره این که چگونه حساب معاملاتی در وضعیت کال مارجین قرار می‌گیرد و راه‌های خروج از وضعیت کال مارجین صحبت کردیم. در آن مطالب، به این مورد اشاره شد که اگر حساب معاملاتی فردی کال مارجین شد و معامله‌گر تا پایان جلسه معاملاتی موفق به واریز وجه یا بستن موقعیت‌های مازاد نشد، موقعیت‌های مازاد وی برای خروج از وضعیت کال مارجین وارد بازار جبرانی می‌شود.
در ادامه قصد داریم به شرایط بازار جبرانی، زمان تشکیل جلسه معاملاتی، نحوه ثبت سفارش، نحوه اتمام جلسه معاملاتی، دامنه نوسان و افراد مجاز به ثبت سفارش در این بازار بپردازیم.
بازار جبرانی چیست؟
بازار جبرانی بازاری است که به منظور بستن موقعیت‌های لازم برای خروج معامله گران از وضعیت کال مارجین پس از جلسه معاملاتی عادی برگزار می‌شود.
بازار جبرانی شامل ۶ دوره است:
۱- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۳±
۲- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۶±
۳- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۹±
۴- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۱۲±
۵- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۱۸±
۶- حد نوسان قیمت در معاملات روز جاری %۲۷±
در ابتدای هر یک از ۶ دوره، سفارش مربوط به قراردادهای آتی معامله گران کال مارجین، بر اساس فهرستی که اتاق پایاپای تهیه و اعلام می‌کند، باقیمت حداقل یا حداکثر دامنه نوسان قیمت آن دوره (با توجه به موقعیت تعهدی باز) در سامانه معاملاتی ثبت می‌شود.
همه معامله گران می‌توانند در سمتی که مخالف سفارشات کال مارجین‌ها باشد، سفارش ثبت کنند.
درصورتی‌که در پایان هر دوره، تمام یا قسمتی از سفارشات مشتریان کال مارجین معامله نشود، دوره حراج تک قیمتی بعدی آغاز می‌شود.
نکته: قیمت معاملات انجام‌شده در بازار جبرانی تأثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد.
ساعت شروع بازار جبرانی
زمان شروع بازار جبرانی توسط بورس کالا از طریق سامانه معاملاتی اعلام می‌شود. این زمان معمولا یک ربع پس از اتمام جلسه معاملاتی عادی است.
فرآیند ثبت سفارش در بازار جبرانی
هنگامی که بازار جبرانی طبق ساعت اعلامی از سوی بورس کالا آغاز می‌شود، سفارشات معامله گران کال مارجین به صورت تصادفی در سمتی که منجر به بسته شدن موقعیت‌های مازاد آن‌ها بشود، ثبت خواهد شد. اگر خریداران (دارندگان موقعیت باز خرید) کال مارجین شده باشند، سفارشات در سمت فروش و در صورتی که فروشندگان کال مارجین شده باشند، سفارشات در سمت خرید از سوی بورس کالا در سامانه معاملاتی ثبت می‌شود.
در طرف مقابل سفارش کال مارجین‌ها، سایر معامله گران ۱۰ دقیقه فرصت دارند تا سفارشات خود را در دامنه تعیین‌شده، از طریق سامانه‌های معاملاتی ثبت کنند.
پس از ۱۰ دقیقه در دوره اول، مچینگ صورت می‌گیرد و سفارش‌ها بر اساس آن معامله می‌شود. اگر در مچینگ دوره اول، تمام سفارشات کال مارجین‌ها معامله شود، بازار جبرانی به اتمام می‌رسد. در غیر این صورت دوره دوم بازار جبرانی با دامنه نوسان در معاملات روز جاری %۶±، آغاز می‌شود و طبق روال دوره اول، سفارشات باقیمانده معامله گران کال مارجین پس از گذشت ۱۰ دقیقه با سفارش ثبت‌شده توسط سایر معامله گران مچ می‌شود و معاملات صورت می‌گیرد. دوره‌های ۱۰ دقیقه‌ای بازار جبرانی آن قدر تکرار می‌شود تا تمامی سفارشات کال مارجین‌ها انجام شود و هیچ حساب کال مارجینی باقی نماند.
دامنه نوسان بازار جبرانی به چه میزان است؟
دامنه نوسان بازار جبرانی در هر دوره طبق دستورالعمل از %۳± دامنه نوسان آن روز در دوره اول تا %۲۷± قیمت دامنه نوسان آن روز تا دوره ششم افزایش می‌یابد.
نکته: در صورتی که موقعیت‌های معامله گران کال مارجین طی این ۶ دوره بسته نشود، کمیته آتی با توجه به شرایط بازار تصمیمات لازم مبنی بر افزایش تعداد دوره‌های حراج تک قیمتی را اتخاذ می‌کند.
مثال کاربردی
در روز سه شنبه ۱۷ تیر، وضعیت حساب آقای احمدی، کال مارجین می‌شود. طبق مهلتی که کارگزاری به وی داده است، می‌بایست تا ساعت ۱۱ روز چهارشنبه ۱۸ تیر، بخشی از موقعیت‌های خود را ببندد یا مبلغ مورد نیاز برای خروج از وضعیت کال مارجین را به حساب عملیاتی خود واریز کند.
مفروضات:
وجه تضمین: ۲۰۰۰۰۰
تعداد موقعیت باز خرید زعفران نگین شهریور: ۴ قرارداد
موجودی حساب: ۴۲۰۰۰۰
با توجه به مفروضات فوق، ابتدا تعداد موقعیت بازی که آقای احمدی می‌تواند نگه دارد را محاسبه می‌کنیم.
تعداد موقعیتی که می‌تواند نگه دارد= موجودی حساب / وجه تضمین اولیه = ۴۲۰۰۰۰/۲۰۰۰۰۰= ۲.۱
آقای احمدی از ۴ موقعیت بازی که دارد تنها دو موقعیت باز را می‌تواند نگه دارد و باید دو موقعیت دیگر را ببندد.
با توجه به وجه تضمین ۲۰۰ هزار تومانی، اگر آقای احمدی بخواهد موجودی حساب خود را تکمیل کند، باید مابه‌التفاوت موجودی حساب (۴۲۰ هزار تومان) و وجه تضمین مورد نیاز برای ۴ موقعیت (۸۰۰ هزار تومان) یعنی ۳۸۰ هزار تومان را به حساب عملیاتی خود واریز کند.
اگر آقای احمدی تا ساعت ۱۱ موفق به انجام هیچ یک از اقدامات فوق (واریز وجه یا بستن تعداد موقعیت‌های مازاد) نشود، کارگزار طبق دستورالعمل، برای بستن موقعیت‌های مازاد وی، ۲ سفارش فروش در قرارداد زعفران نگین شهریور به قیمت سرخط ثبت می‌کند. در این شرایط اگر بازار صف فروش باشد، ممکن است سفارش فروش گذاشته‌شده از سوی کارگزار تا پایان جلسه معاملاتی انجام نشود. چنانچه پس از اتمام جلسه معاملاتی، همچنان وضعیت حساب آقای احمدی، کال مارجین باقی بماند، حدود یک ربع پس از اتمام جلسه معاملاتی آن روز، بازار جبرانی تشکیل می‌شود.
با شروع بازار جبرانی، ۲ سفارش فروش آقای احمدی در سمتِ فروشِ زعفران نگین شهریور از سوی بورس همراه با سایر سفارشات معامله گران کال مارجین، در سیستم معاملاتی ثبت می‌شود. آقای احمدی و یا کارگزار امکان حذف یا ویرایش آن سفارش‌ها را ندارند. در دوره اول، معامله‌گرانی که تمایل به اخذ موقعیت خرید دارند، ۱۰ دقیقه فرصت دارند تا سفارش خرید خود را در بازه مجاز ( %۳± قیمت تسویه روزانه) ثبت نمایند. پس از ۱۰ دقیقه مچینگ صورت می‌گیرد و سفارشات خریدوفروش بر اساس قیمت مچینگ، معامله می‌شوند. ممکن است هر دو موقعیت باز آقای احمدی در دوره اول بسته شود یا یکی از موقعیت‌های آقای احمدی در دوره اول و یکی در دوره سوم بسته بشود.
نکته: همه معامله گران در صورت امکان می‌توانند در طرف مقابل سفارش معامله گران کال مارجین، سفارش بگذارند؛ اما در سمتی که سفارش کال مارجین‌ها ثبت شده است، امکان ثبت سفارش از سوی سایر معامله گران وجود ندارد.
سخن آخر
در بازار جبرانی، در دوره‌های ۱۰ دقیقه‌ای، دامنه نوسان به ضرر افراد کال مارجین وسیع و وسیع‌تر می‌شود. به نحوی که ممکن است فرد در صورت خروج از وضعیت کال مارجین و تداوم صف برای چند روز متوالی، کمتر از ورود به بازار جبرانی در همان روز، متحمل زیان شود. بنابراین، معامله گران برای مدیریت سرمایه خود لازم است با پیش‌بینی صحیح از روند بازار، بین واریز وجه برای تکمیل موجودی و خروج از وضعیت کال مارجین و یا رفتن به بازار جبرانی تا قبل از اتمام جلسه معاملاتی عادی، تصمیم‌گیری کنند.