آفست کردن (off set) در بازار آتی کالا چیست؟
بازار مشتقه یکی از بازارهای نوین مالی است که نسبت به بازار نقدی پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر است. همچنین اصطلاحات رایج در این نوع بازار، متفاوت از بازار نقدی است. یکی از اصطلاحات پرکاربرد در بازارهای مشتقه (دوطرفه) اصطلاح “آفسِت کردن off set” است. در این مطلب قصد داریم ضمن تعریف موقعیت باز، به تشریح اصطلاح “آفست کردن” بپردازیم.
موقعیت باز در معاملات آتی کالا
در قراردادهای آتی کالا، خریدار و فروشنده، متعهد می‌شوند در یک تاریخ مشخص در آینده، اقدام به معامله مقدار مشخصی از یک دارایی با قیمت مشخص نمایند. هنگامی که خریدار و فروشنده با ارائه سفارش خرید و فروش موفق به انجام معامله شدند، درواقع خریدار، موقعیت تعهدی باز خرید اخذ کرده است و فروشنده‌ی معامله، موقعیت تعهدی باز فروش اخذ نموده است.
با توجه به اینکه معاملات قراردادهای آتی کالا به‌صورت الکترونیک و از طریق سامانه معاملات آنلاین انجام می‌شود، هنگامی که معامله گری سفارش خرید در سیستم ثبت کند و معامله انجام شود، وی موقعیت تعهدی باز خرید (موقعیت باز خرید) اخذ نموده است. به همین ترتیب هنگامی که معامله گری سفارش فروش در سیستم معاملاتی ثبت نماید و آن سفارش انجام شود، وی موقعیت تعهدی باز فروش (موقعیت باز فروش) اخذ نموده است.
خریدار یا فروشنده قرارداد آتی کالا می‌تواند موقعیت خود را تا زمان سررسید قرارداد حفظ کند و وارد فرآیند تحویل شود. بااین‌حال، خریداران و فروشندگان قراردادهای آتی می‌توانند قبل از سررسید قرارداد با انجام یک معامله معکوس، تعهد خود را به دیگری واگذار کنند و از موقعیت تعهدی خارج شوند.
موقعیت معکوس در معاملات آتی کالا
همان‌طور که اشاره شد، اگر معامله گری در سامانه آنلاین یک سفارش خرید ثبت کند و این سفارش معامله شود، وی موقعیت باز خرید گرفته است. موقعیتِ معکوسِ این موقعیت، موقعیت فروش است؛ یعنی معامله‌گر برای انجام معامله معکوس می‌بایست سفارش فروش در همان سررسید ثبت کند. موقعیت معکوس برای موقعیت فروش نیز، موقعیت خرید است.
مثال
آقای احمدی ۲ موقعیت فروش در قرارداد آتی زعفران نگین شهریور اخذ نموده است. موقعیت معکوسِ موقعیت فروش آقای احمدی چیست؟
موقعیت معکوس فروش، موقعیت خرید است. لذا آقای احمدی با اخذ دو موقعیت خرید در قرارداد آتی زعفران نگین، دو موقعیت معکوس گرفته است.
آفسِت کردن (off set) در معاملات آتی کالا
آفست کردن یعنی یک موقعیت تعهدی باز (خرید یا فروش) در یک قرارداد را با یک موقعیت تعهدی باز معکوس (فروش یا خرید) در همان قرارداد ببندید. درواقع معامله گر با آفست کردن قبل از تاریخ سررسید قرارداد، دیگر موقعیت تعهدی بازی نخواهد داشت و وارد فرآیند تحویل و تسویه نمی‌شود.
نکته: برای آفست کردن، موقعیت معکوس می‌بایست مربوط به قراردادی باشد که در ابتدا گرفته است و با همان تاریخ سررسید باشد. اگر موقعیت معکوس برای قراردادی در یک تاریخ سررسید دیگر باشد، موقعیت اولیه آفست نمی‌شود. بلکه دو موقعیت معکوس در دو سررسید ایجاد می‌شود. در این شرایط معامله‌گر می‌تواند از تخفیف بین سررسید استفاده کند.
آیا برای آفست کردن (موقعیت معکوس گرفتن در یک سررسید) نیاز به واریز وجه تضمین است؟
خیر. هرگاه معامله گری با پرداخت وجه تضمین اقدام به اخذ یک موقعیت نماید، برای بستن یا آفست کردن این موقعیت نیازی به واریز وجه تضمینِ دیگر نیست و پس از آفست شدن، وجه تضمین اولیه آزاد می‌شود.
تخفیف بین سررسید
در بازار آتی برای گرفتن هر موقعیتِ باز اعم از خرید یا فروش، می‌بایست ۱ وجه تضمین در حساب عملیاتی معامله گر وجود داشته باشد؛ اما اگر معامله گر در یک سررسید قرارداد آتی موقعیت بگیرد و یک وجه تضمین در حساب عملیاتی وی بلوکه شود، برای گرفتن یک موقعیت معکوس در سررسید دیگر نیازی به واریز وجه تضمین ندارد.
نکته: تخفیف بین سررسید در شرایطی که دو موقعیت معکوس در یک قرارداد با سررسیدهای متفاوت، لحاظ می‌شود. اگر دو موقعیت معکوس در یک سررسید باشد، درواقع موقعیت تعهدی که در ابتدا اخذ شده است با موقعیت معکوس بعدی آفست می‌شود. در این حالت معامله گر دیگر موقعیت تعهدی بازی نخواهد داشت.
مثال
آقای احمدی با شارژ حساب عملیاتی خود به اندازه یک وجه تضمین (۲۰۰ هزار تومان) یک موقعیت خرید در سررسید زعفران نگین اسفند اخذ می‌کند. وی می‌تواند با همین موجودی یک موقعیت فروش در سررسید های دیگر زعفران نگین (سررسید فروردین) اخذ کند.
چنانچه آقای احمدی ۲ میلیون تومان (۱۰ تا وجه تضمین) به حساب عملیاتی خود واریز کند، وی با این موجودی می‌تواند ۱۰ موقعیت تعهدی فروش در قرارداد زعفران نگین اسفند اخذ کند. آقای احمدی پس از اخذ ۱۰ موقعیت فروش تعهدی در قرارداد زعفران نگین اسفند، می‌تواند بدون آنکه موجودی حساب خود را افزایش دهد، در سررسید زعفران نگین دیگری (سررسید زعفران نگین فروردین یا اردیبهشت) ۱ تا حداکثر ۱۰ موقعیت خرید اخذ کند. درواقع وقتی معامله گر بخواهد از تخفیف بین سررسید استفاده کند، می‌تواند بدون افزایش موجودی حساب در سررسید دیگر از ۱ تا ۱۰ موقعیت (به میزانی که وجه تضمین دارد) معکوس بگیرد.
نکته: اگر وضعیت حساب معامله گری در شرایط ات ریسک قرار داشته باشد، وی نمی‌تواند به میزانی که در یک سررسید موقعیت باز دارد در سررسید دیگر موقعیت معکوس بگیرد. در این شرایط معامله گر به میزانِ جز صحیحِ موجودی حساب تقسیم بر وجه تضمین اولیه می‌تواند موقعیت معکوس در سررسید دیگر اخذ نماید.
مثال
آقای احمدی به اندازه دو وجه تضمین (۲۰۰۰۰۰×۲= ۴۰۰۰۰۰ تومان) حساب عملیاتی خود را شارژ می‌کند. وی در روز شنبه اقدام به اخذ دو موقعیت خرید در قرارداد زعفران نگین اسفند می‌کند. در پایان جلسه معاملاتی ۶۰ هزار تومان زیان برای وی شناسایی می‌شود و موجودی حساب او به ۳۴۰ هزار تومان کاهش می‌یابد. درواقع موجودی حساب وی از وجه تضمین اولیه (۴۰۰۰۰۰ تومان) کمتر می‌شود؛ اما از حداقل وجه تضمین (۴۰۰۰۰۰×۰/۷ =۲۸۰۰۰۰) بیشتر است. به بیان دیگر وضعیت حساب، ات ریسک (At Risk) است.
در این شرایط، اگر آقای احمدی بخواهد از تخفیف بین سررسید استفاده کند و دو سفارش فروش در قرارداد زعفران نگین فروردین (یا هر سررسید دیگری) اخذ کند، با پیام عدم امکان ثبت سفارش مواجه می‌شود. با توجه به ات ریسک بودن حساب عملیاتی آقای احمدی، وی تنها ۱ موقعیت (۳۴۰۰۰۰÷۲۰۰۰۰۰= ۷/۱) فروش در سررسید دیگر می‌تواند اخذ نماید.
سخن آخر
برخی از نوسان گیران به‌عنوان عمده فعالان بازار آتی، طبق برنامه معاملاتی خود تلاش می‌کنند تا در پایان هر روز، موقعیت‌های خود را آفست کنند و بدون موقعیت باز به روز معاملاتی دیگر وارد شوند. این دسته از فعالان بدین ترتیب خود را در برابر ریسک های حاصل از اخبار مؤثر بر بازار، طی ساعات تعطیلی بازار، مصون می‌دارند. همچنین، کسانی که در بازار آتی استراتژی هج (hedge) بین سررسید را به کار می‌گیرند، از تخفیف بین سررسید به‌عنوان یک مزیت بهره‌مند می‌شوند.