مهم ترین عوامل گرانی دلار چیست؟

طی دو الی سه سال اخیر نوسانات بسیار زیادی بر روی قیمت دلار حاکم بوده و این امر از عوامل مختلفی نشاءت می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال از اواسط سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ قیمت دلار در بازار آزاد با نوسانی بین ۴ الی ۱۹ هزار تومان مورد معامله قرار گرفت. بعدازآن بازار ارز بارها نوسانات ریزودرشتی داشت، اما برای چندین ماه ارزش قیمتی دلار نسبت به ریال کشورمان در حال تثبیت و رو به نزول بود. اخیراً با رشد زیاد دیگری در این عصر مواجه شدیم که لازم است تاثیرات آن مورد بررسی قرار گیرد. به همین دلیل در این مقاله بیشتر سعی داریم به عوامل و دلایل اصلی گرانی دلار بپردازیم.

در این مقاله عناوین زیر موردبررسی قرار خواهد گرفت:

• بررسی عوامل تأثیرگذار در عرضه ارز
• بررسی عوامل تأثیرگذار در تقاضای ارز
• تفسیری بر فرآیند ارز ۴۲۰۰ تومانی
• نقش تحریم در قیمت و گرانی دلار
• نقش نوسانات ارزی در بازار سهام

بررسی عوامل تأثیرگذار در عرضه ارز

ارز مانند هر کالای دیگری چه‌بسا بیشتر از سایر کالاها موردتوجه سرمایه‌گذارها بوده و درخواست عرضه و تقاضا برای ارز بسیار زیاد است. گرچه این بازار دستخوش تغییرات و نوسانات بسیاری بوده و در صورت عدم اطلاعات و تازه‌وارد بودن امکان زیان سرمایه اصلی برای بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد وجود دارد. این تغییرات یا نوسانات حاکم بر ارز، ناشی از اتفاقات بین‌المللی و اخبار هیجانی و اتفاقات و تصمیمات جدید داخل کشور است. از طرفی کاهش و افزایش قیمت طلا و نفت نیز در قیمت دلار بی‌تأثیر نیست.

در ادامه به این نکته هم باید اشاره ‌کنیم که با توجه به عوامل یادشده، فرآیند عرضه و تقاضا در بازار روی دلار نیز نقش بسزایی در قیمت آن خواهد داشت که در یک سال اخیر حتی فقط با گوش دادن به اخبار هم به این امر می‌توان پی برد. به همین منظور توجه داشته باشید که اگر یک کشور درآمدهای حاصل از صادرات و قطب‌های توریستی بالایی داشته باشد، طبیعتاً درآمدهای ارزی آن کشور بیشتر شده و عرضه ارز به صورت مداوم در آن کشور بیشتر خواهد شد؛ همچنین پارامترهای سیاسی و فشارهای خارجی اعمال‌شده بر یک کشور قادر است دسترسی کشور مذکور به بازارهای مالی جهانی و انجام تراکنش‌های مالی را محدود کنند. علاوه بر این طبق نکاتی که از پیش گفتیم، عوامل و سیاست و راهبردهای دولت داخلی هم در این امر بسیار تأثیرگذار بوده و در کشورهایی که دچار سستی در بنیان اقتصادی خود هستند، افزایش نرخ ارز و نوسانات شدید، بیشتر به چشم می‌خورد.

بررسی عوامل تأثیرگذار در تقاضای ارز

همان‌طور که می‌دانید امر مصرف، یکی از بنیادی‌ترین عامل‌های پروسه تقاضا به‌حساب می‌آید. این فرآیند برای هر کالایی در کشور حاکم است، ولی در برخی از کالاها دارای حساسیت بیشتری است. درصورتی‌که افراد جامعه دارای نقدینگی بالا و وضعیت مالی خوبی باشند، به دنبال آن تمایل جامعه به محصولات وارداتی و ارز جلب خواهد شد. این جملات برای تک‌تک ما در ایران آشنا و قابل‌درک است که به دنبال هر سرمایه یا هر هیجانی در بازار میزان تقاضای ارز مخصوصاً دلار، شدت می‌گیرد. از طرفی دولت به دلیل اتخاذ تصمیمات اشتباه در حوزه ملی و تصمیمات اقتصادی و عدم توانایی در کنترل افزایش تولید ناخالص داخلی و صادرات غیرنفتی، توان خود را به‌منظور پاسخ گویی به تقاضای ارز از دست داده است. به دنبال این فرآیند یکی از تصمیمات دولت چاپ پول جدید است که این کار موجب ایجاد تورم در بازار خواهد شد.

تفسیری بر فرآیند ارز ۴۲۰۰ تومانی

درست ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۷ مصادف شد با از سر گرفته شدن تحریم‌ها. در این برهه، دولت طی بررسی‌ها و چهارچوب‌هایی، فرآیند تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی را آغاز کرد. این امر در بازه زمانی کوتاه‌مدت برای اقشار با درآمد بالا و مرفه جامعه بسیار مطلوب و مناسب بود؛ اما با گذشت زمان، کاشف به عمل آمد که این تصمیم و سیاست کارآمدی لازم را نداشت و درنهایت به ضرر اقشار مختلف جامعه تمام شد. در این راستا تصمیمات دیگری موازی با ارز ۴۲۰۰ تومانی در پروسه اجرا بودند که تأثیر بسزایی نداشتند و به دنبال آن، دولت تزریق ارز ۴۲۰۰ تومانی را در بازار بیشتر کرد که شاید به‌نوعی بتواند پاسخ گوی تقاضای افراد جامعه باشد.

در این فرآیند، ارز با نرخ دولتی خریداری می‌شد و در بازار آزاد با نرخ بالاتر به فروش می‌رسید و به‌این‌ترتیب فرصت آربیتراژ ایجاد شد. به دنبال همین برخی از واردکنندگان با ارز دولتی محصول را وارد می‌کردند، اما با نرخ دلار آزاد در بازار آن را عرضه می‌کردند یا به‌نوعی حواله‌های ارزی صادرشده از ایران در کشورهای دیگر بلوکه می‌شد و به‌این‌ترتیب ارز در یک مسیر یک‌طرفه قرار می‌گرفت و ارز از کشور خارج می‌شد.

با توجه به همین نکته می‌توان پی برد که ارز ۴۲۰۰ تومانی چه تبعات و تأثیرات منفی بر جامعه داشت و روند منفی را در کنترل ارزش دلار ایجاد کرد. این سیاست از جهتی منجر به کاهش انتقال ارزهای حاصل از صادرات به کشور شده بود و از سوی دیگر فرصت بسیار مناسبی برای ایجاد رانت گسترده برای کسانی که به ارز دولتی دسترسی داشتند ایجاد کرد.

نقش تحریم در قیمت و گرانی دلار

یک سری از عوامل از قبیل منفی شدن تراز تجاری و افزایش میزان واردات نسبت به صادرات در کشور، کاهش میزان تولید ناخالص داخلی و … توانستند میزان عرضه فیزیکی روزانه دلار را تحت تأثیر قرار دهند و این پروسه را با اختلال‌هایی همراه کنند. در راستای این عوامل نه‌چندان مطلوب، تحریم‌های مختلف نیز نقش مکمل را بازی می‌کرد. فرآیند تحریم باعث می‌شود که دولت‌مردان طی فشارهای سیاسی دست به تصمیمات و چهارچوب‌های جدید بزنند که ممکن است به دنبال آن آسیب‌های جدی گریبان گیر افراد جامعه شود و نظام سرمایه‌گذاری در کشور را مختل کند. اگر دولت قبل از ایجاد جو تحریم، طرح‌هایی از پیش طراحی‌شده داشت، شاید وضعیت بازار دلار در ایران مطلوب‌تر بود. برخی از طرح‌ها می‌توانست در حوزه سرمایه‌گذاری در صنعت توریستی، تصمیم به افزایش صحیح تولید ناخالص داخلی، اصلاح و تعریف چهارچوب‌های مناسب‌تر برای نظام بانکی و اقتصادی و … باشد.

نقش نوسانات ارزی در بازار سهام

با ایجاد نوسانات چشم‌گیر در بازار ارز، نظام بانکی تا حدودی نتوانست پابه‌پای آن پیش برود و درنهایت با بازگشت قیمت دلار و ایجاد تثبیت در ارزش آن در تابستان ۹۸، سودهای بانکی به وضعیت قبلی خود بازگشت، اما با توجه به تورم ایجاد شده، گزینه مناسبی برای سرمایه گذاری به‌حساب نمی‌آمد. تورم ایجاد شده به دنبال افزایش قیمت ارز، تاثیرات مثبتی بر بازار بورس گذاشت و در ادامه با وجود رکود در بازارهای موازی سرمایه‌گذاری، سرمایه اکثریت آحاد جامعه به سمت بازار بورس جاری شد و ازآن‌پس این بازار دستخوش تغییرات چشم‌گیر و جذاب و ایدهآل به‌منظور سرمایه‌گذاری شد. این امر طبیعتاً جذب سرمایه‌های مردم به سمت بازار بورس را به همراه داشت و حجم معاملات در این بازار بالا گرفت. از طرفی حمایت‌های دولت از این بازار و اتخاذ تصمیماتی در حوزه سرمایه‌گذاری در بازار بورس و ایجاد فرصت‌های جدید در رونق بازار سرمایه، تأثیرات بسزایی داشت.

سخن آخر

با توجه به مطالبی که در این مقاله ارائه شد، متوجه شدیم که عوامل مختلفی اعم از خارجی و داخلی در نوسانات و تعیین ارزش دلار دخیل هستند. پیشنهاد می‌کنیم به‌منظور ورود به این بازار حتماً اطاعات خود را تکمیل نمایید و به شکل یک فرد تازه‌وارد و غیرحرفه‌ای سرمایه خود را در این بازار تزریق نکنید. با این توضیحات متوجه شدید که هر عاملی می‌تواند نقش مهمی در تعیین ارزش دلار داشته باشد؛ پس بنا براین امر سرمایه‌گذاری و ورود نقدینگی خود به این بازار را جدی بگیرید.