رفتار قبیله ای و گله ای در بورس چیست؟
تمایل به همرنگی با جماعت، در میان اکثر انسان‌ها دیده می‌شود و نمونه‌های فراوانی را از آن می‌توانیم در تاریخ و زندگی شخصی خود مشاهده کنیم. روانشناسان نام این الگو را Herding Behavior، رفتار گله ای یا رفتار توده ای نامیده‌اند. تاثیر این مدل رفتاری را می‌توان در تمامی وجوه زندگی انسان مشاهده کرد؛ از مد و پوشاک گرفته تا سبک زندگی و فرهنگ. یکی از مهمترین عرصه‌های بروز رفتار قبیله ای در بورس و بازار سرمایه است. در ادامه این مفهوم و تاثیر آن را بر تصمیمات اقتصادی بررسی می‌کنیم.
رفتار قبیله ای چیست؟
انسان در طول تاریخ با زندگی اجتماعی بقای خود را حفظ کرده است. این مسئله در ناخوداگاه جمعی بشر تثبیت شده و باعث شده است همه برای پذیرفته شدن در اجتماع تلاش کنند. در این راستا، مردم رفتارهایی مشابه جمع از خود نشان می‌دهند و سعی می‌کنند خود را با آن‌ها سازگار و هماهنگ نشان دهند. این رفتارها حتی ممکن است غیر منطقی و غیر عقلانی باشند.
دانشمندان اصطلاح Herding Behavior را از مشاهده تشابهات بین رفتار انسان‌ها با گله‌های حیوانی برداشت کرده‌اند. منظور رفتاری است که بدون تفکر و تحلیل و فقط به دلیل پیروی از گروهی بزرگتر انجام می‌شود. همان طور که در گروه‌های حیوانی مشاهده می‌کنیم: یک یا چند عضو گروه به سمت شکار یا یک منبع غذایی می‌دوند و به تدریج تمامی اعضای گله، پشت سر آن‌ها شروع به دویدن می‌کنند. در این حالت، چیزی جز دویدن باطل نصیب صف‌های عقبی نمی‌شود. هیچ فکر و تعقلی در این رفتار وجود ندارد و تنها محرک گله، تمایل به پیروی از جمع است.
رفتار گله ای در بورس چه نمودی دارد؟
همان طور که اشاره کردیم، نمودهای این رفتار را در تمام جنبه‌های زندگی انسانی می‌توان مشاهده کرد و البته بازار سرمایه و بورس یکی از بهترین محل‌ها برای بررسی و تحلیل این گونه رفتارها است. دلیل این امر ساده است: بسیاری از سرمایه‌گذاران دانش و قدرت تحلیل کافی را در اختیار ندارند و همگام با جریان‌های موجود در بازار حرکت می‌کنند. البته این مسئله تنها شامل حال افراد کم‌اطلاع نمی‌شود و هر کسی ممکن است در شرایطی خاص، از خود رفتارهای هیجانی نشان دهد.
برای معامله در بازار سرمایه و کسب سود، لازم است سهم‌های مختلف را تحلیل کنید. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. می‌توان به صورت بنیادی و با براورد ارزش ذاتی سهام، اقدام به خرید و فروش کرد یا با تحلیل تکنیکال و استفاده از داده‌های بازار سبد سهام خود را تشکیل دهید. در هر صورت، پشت تصمیم‌تان تحلیل و آنالیزی وجود دارد.
تصور کنید با همین تحقیق و بررسی‌ها سهمی را به قیمت ۶۰۰ تومان خریداری کرده‌اید و پیش‌بینی می‌کنید طی چند ماه آینده با بیش از ۳۰ درصد سود و به قیمت ۸۰۰ تومان به فروش برسانید. پس از مدتی مشاهده می‌کنید که بر خلاف انتظارتان، صف فروش برای آن سهم شکل گرفته و قیمت آن نیز افت کرده است. دلیل این مسئله هر چیزی می‌تواند باشد. یک واقعه جهانی، توئیت تهدیدآمیز یک سیاستمدار، فراز و نشیب‌های پرونده هسته‌ای یا … . اتفاقاتی که در چند سال اخیر به وفور شاهد آن بوده‌ایم. در چنین شرایطی اگر شما هم وارد صف فروش بشوید و بر خلاف پیش‌بینی‌های خود عمل کنید، دچار رفتار توده ای یا رفتار گله ای شده‌اید.
نمونه‌های بسیاری از رفتار گله وار را می‌توان در بازارهای سراسر جهان مشاهده کرد. البته همان طور که اشاره کردیم، این پدیده تمامی سطوح زندگی بشر را تحت کنترل دارد، اما وقتی صحبت از سود و زیان مادی باشد توجه افراد، بیشتر جذب می‌شود. بنابراین رفتار گله ای در بورس توجه دانشمندان و تحلیل‌گران بسیاری را به خود جذب کرده است.
در اخبار ایران با واژه حباب زیاد مواجه می‌شویم. حباب ارز و حباب سکه برای همه ما اصطلاحات آشنایی هستند. مواردی که توجه دانشمندان اقتصاد رفتاری را به خود جذب کرده‌اند. حباب‌ها به این اشاره دارند که تمایل مردم برای خریدهای خاصی، ناگهان افزایش یافته است. تا جایی که حاضرند آیتم‌ها را با قیمتی بالاتر از ارزش واقعی‌شان خریداری کنند.
این مسئله مختص ایران نیست و در همه جهان مشاهده می‌شود. برای نمونه می‌توان به بیت کوین اشاره کرد؛ ارز رمزنگاری شده دیجیتال که تب آن در مدت کوتاهی فراگیر شد و در نتیجه افزایش قیمت چشمگیری در این زمینه پدید آمد. ارزش حجم معاملات بیت کوین تنها در سال ۲۰۱۷ از ۱۵ میلیارد به ۲۲۵ میلیارد دلار افزایش یافت. یکی از شرکت‌هایی که هوشمندانه از این شرایط استفاده کرد، کداک بود. زمانی که این شرکت اعلام کرد قصد دارد در حوزه ارزهای دیجیتال و بلاک چین فعالیت کند، قیمت سهام کداک تا ۲۰۰ درصد افزایش پیدا کرد و حالا این افزایش قیمت به یکی از مثال‌های رایج در زمینه رفتار توده ای در بورس تبدیل شده است.
آسیب‌های رفتار قبیله ای در بازار سرمایه
رفتار قبیله ای در بورس ممکن است در کوتاه‌مدت سودی نصیب سرمایه‌گذاران کند. این مسئله خود یک آسیب محسوب می‌شود. ممکن است فکر کنید تصمیمات جمع همیشه درست است و هرگاه که یک صف خرید یا فروش طولانی دیدید، شما هم برای خرید و فروش اقدام کنید. متاسفانه این گزاره صحیح نیست. تصمیمات جمعی همیشه هم منطقی و درست نیستند و این باعث می‌شود کسانی که الگوی رفتاری توده ای دارند، پس از مدتی با زیان‌های بسیار مواجه شوند.
مشکل دیگر زمانی پیش می‌آید که افراد از این الگوی رفتاری آگاه می‌شوند و سعی می‌کنند بر خلاف آن عمل کنند. در این حالت، هرگاه که برای سهمی صف خرید یا فروش سنگین می‌بینند، تصور می‌کنند این وضعیت ناشی از رفتار قبیله ای است. بنابراین بدون تجزیه و تحلیل، سعی می‌کنند خلاف جهت جمع حرکت کنند.
چگونه از رفتار قبیله ای پرهیز کنیم؟
قبل از هر چیز، دقت داشته باشید که یکی از مهمترین مهرات‌ها برای موفقیت در بازار سرمایه، توانایی کنترل هیجانات است. دانش فنی، توانایی تحلیل و تسلط بر روش‌های آنالیز سهام، همه و همه برای کسب سود ضروری هستند؛ اما برای به دست آوردن نتایج عالی، باید بتوانید احساسات خود را کنترل کنید.
در اثر رفتارهای قبیله ای ممکن است به سودهای کوتاه‌مدت دست پیدا کنید، اما این سودها نمی‌توانند ماندگاری شما را در بازار سرمایه تضمین کنند. کسی می‌تواند به مدت زیاد از این بازار سود ببرد، که احساسات خود را تحت کنترل داشته باشد و بر اساس آنالیزهای دقیق و منطقی رفتار کند.
جمع‌بندی
رفتار قبیله ای و گله ای در بورس یا Herding Behavior یکی از عوامل نوسان‌های بازار شناخته می‌شود. بازاری که تغییرات آن همیشه بر اساس تصمیمات منطقی نیست و هیجان و عاطفه نقش پر رنگی در آن دارد. برای پیشگیری از بروز این رفتارها، لازم است در عین بالا بردن دانش فنی و توانایی تجزیه و تحلیل، هوش هیجانی خود را نیز افزایش دهیم و کنترل احساسات خود را در دست داشته باشیم.