حباب قیمتی در بورس چیست؟

برای همه ما پیش آمده که کلمه “حباب” را قالب عباراتی چون “حباب قیمت”، “حباب سکه” “حباب بورس” و دیگر بازارهای مالی شنیده‌ایم. اما منظور از این عبارات چیست؟ برای دریافت درک کامل از این موضوع، ابتدا به مفهوم کلمه “حباب” در اقتصاد می‌پردازیم.

حباب اقتصادی

حباب اقتصادی که با عناوین دیگری چون حباب سوداگرانه، حباب بازار، حباب قیمت، حباب مالی و گاهی بالون قیمت شناخته می‌شود، به رواج معاملات در مورد کالا (کالاهایی) با قیمت بسیار فراتر از ارزش ذاتی دارایی، در یک بازه زمانی خاص گفته می‌شود. در اقتصاد حبابی، قیمت ها شدیدا نوسانی هستند و بر اساس عرضه و تقاضا (بدون توجه به ارزش اصلی) تعیین می گردند. اقتصاددانان نظرات متفاوتی در رابطه با وجود، عدم وجود و یا چگونگی حباب ارائه می دهند؛ گرچه عموما عده ای آن را پیش‌بینی می‌کنند (پیش بینی حباب تنها از جانب اقصاددانان رخ نداده و بسیار مشاهده شده که عوامل ایجاد آن، به پیش‌بینی در رابطه با رخ دادنش می‌پردازند)، عده دیگری نیز به بررسی حباب ایجاد شده و تخمین زمان اتمام آن پرداخته و سعی در شفاف سازی برای عموم را دارند؛ اما بدیهی است که پس از ترکیدن حباب، وجود آن و ارزش حقیقی دارایی بر همگان مشخص خواهد شد. گفتنی است که ویژگی اصلی حباب، موقتی بودن و ترکیدن آن است و در صورتی که این اتفاق رخ ندهد، افزایش قیمت اعمال شده را نمی‌توان حباب دانست.

دلایل رخ دادن حباب

تاکنون دلایل مختلفی برای رخ دادن حباب اقتصادی بیان شده که معروف‌ترین آن‌ها با عنوان “نقدینگی” شناخته می‌شود. بدین معنی که در یک بازه زمانی، نقدینگی مردم افزایش یافته و متعاقباً تقاضا در بعضی بازارها نیز گسترش می‌یابد. از طرفی امکان گسترش عرضه در کوتاه مدت ممکن نبوده و این محدودیت موجب ایجاد تورم و حباب اقتصادی می‌گردد.

از دلایل دیگر رخ دادن حباب می‌توان به “تئوری احمق بزرگتر” اشاره کرد. در این تئوری افراد (با علم به ارزش تقریبی واقعی یک دارایی)، اقدام به خرید آن با ارزش بالاتری می‌کنند؛ با این امید که بتوانند آن را مجددا با قیمت بالاتر به فروش برسانند. این چرخه آن قدر ادامه می‌یابد تا دیگر خریداری با قیمت بالاتر وجود نداشته باشد و در نهایت حباب ایجاد شده، از بین خواهد رفت و دارایی مذکور دچار کاهش قیمت خواهد شد.
مورد دیگری که بعضی سرمایه گذاران به آن می‌پردازند، بررسی نرخ افزایش قیمت کالا یا سهامی خاص در بازه‌های زمانی (کوتاه مدت یا بلند مدت، بسته به نوع دارایی) است. سپس با در نظر گرفتن این نرخ اقدام به تهیه دارایی (حتی با ارزش بیشتر و غیر واقعی آن) کرده تا بتوانند در آینده پس از افزایش قیمت پیش‌بینی شده، دارایی مذکور را به فروش برسانند.

ایراد این روش مشخص نبودن دلایل تعیین نرخ است؛ به عبارتی زمانی که ارزش یک دارایی رشد می‌کند، مجموعه‌ای از دلایل و رخدادهای اقتصادی منجر به تعیین نرخ می‌گردد. بدیهی است که این دلایل و رخدادها به مرور زمان دچار تغییر خواهند شد و در نتیجه نرخ مذکور نیز مشمول تغییرات می‌شود. در روش پیش‌بینی آینده، تنها نرخ رشد مورد بررسی قرار گرفته و به دلایل و تغییرات آن توجه نمی شود؛ لذا امکان زیان‌ده بودن این روش بسیار محتمل است.

آخرین دلیلی که در این بخش می‌توان به آن اشاره کرد “تفکر توده ای (رفتار قبیله ای)” است. این نوع تفکر باعث می‌شود که اکثر افراد جامعه با علم به اشتباه بودن عملی دست به آن بزنند؛ چرا که افراد دیگر آن کار را انجام داده‌اند! گرچه ممکن است این مورد برای شما خنده دار به نظر آید، ولی در عمل می‌توان رواج آن را در رخدادهای مختلف جامعه مشاهده نمود. در بازار اقتصادی نیز بارها سرمایه گذاری های اشتباهی توسط توده ای از مردم (بر روی کالایی خاص، سهام شرکت و …) انجام شده و نهایت منجر به ضررهای شدید و غیر قابل جبرانی برای سرمایه گذاران گردیده؛ بیشتر این سرمایه گذاران نیز اعلام کردند که تنها دلیل آن‌ها برای پیوستن به بازار مذکور هجوم افراد و جو حاکم بر جامعه بوده و دلایل منطقی چون تحقیقات بازار، بررسی اخبار موثق و از این قبل وجود نداشته است.

در مقاله دانش مالی رفتاری چیست؟ به بررسی بیشتر رفتارهای مالی افراد پرداخته شده است.

حباب قیمتی در بورس

روی دادن حباب اقتصادی تنها محدود به بازار کالا نبوده و در بازار سهام نیز قابل مشاهده است و زمانی رخ می‌دهد که فعالان حوزه بورس قیمت سهامی را بیشتر از مقدار واقعی آن ارزش گذاری می‌کنند. شکل گیری حباب در این بازار بیشتر به دلیل “تفکر توده ای” رخ داده و منجر به گسترش درخواست‌ها و متعاقبا روند افزایشی یا کاهشی قیمت آن سهام خواهد شد. همان‌طور که در قبل اشاره شده در “تفکر توده ای” منطقی جهت افزایش درخواست وجود ندارد و بازار بورس نیز از این قاعده مستثنا نیست. به صورت منطقی نرخ بازده سهام، ارزش اصلی آن را تعیین کرده و موجب جذب بیشتر سرمایه گذاران خواهد شد؛ ولی عملا چنین اتفاقی رخ نداده و بررسی مکرر قیمت ها، پیگیری مداوم اخبار آن و پیش‌بینی نوسانات آینده، موجب تصمیم گیری سرمایه گذاران جهت تمرکز بر روی سهام مختلف می‌گردد.

گفتنی است این مورد می‌تواند از طرف شرکت ارائه دهنده سهام رخ دهد، بدین ترتیب که ارزش سهام آن شرکت (با توجه به سود تقسیمی) نتواند در طولانی مدت روند صعودی داشته باشد. در چنین شرایطی افزایش قیمت سهام آن می‌تواند روش جایگزینی جهت حفظ سرمایه گذاران قدیمی و جذب افراد جدید باشد.

مثال بالا تنها یک دلیل برای رخ دادن رفتار جمعی و تشکیل حباب بورس است. توجیه دیگری که می‌توان برای آن در نظر گرفت، میزان احتیاط مردم در این بازار است. معمولا افراد زمان سرمایه گذاری در بورس تا حد ممکن به کاهش میزان ریسک توجه کرده و تمایل به حضور در محیط های امن دارند.

در این وضعیت دلالان بورس وارد عمل شده و با هدف وسوسه افراد به افزایش میزان ریسک پذیری، اقدام به گسترش خرید سهام خاص کرده و منجر به ایجاد این تفکر می‌شوند که سودی در پس این افزایش قیمت نهفته است؛ لذا با افزایش میزان تقاضا، قیمت آن نیز بدون توجیه منطقی روند رو به رشد خواهد داشت و در اصطلاح، حباب قیمتی رخ می‌دهد. از طرفی پس از مدتی برعکس این روند اتفاق می‌افتد و با گسترش صف فروش، قیمت آن سهام سیر نزولی داشته و سرمایه گذاران از ترس کاهش بیشتر قیمت، منجر به طولانی‌تر شدن صف مذکور می‌گردند و در نهایت با شکستن حباب قیمت ارزش واقعی سهام مشخص می‌شود.

مقاله استراتژی معاملاتی معکوس چیست؟ می تواند توضیحات بیشتری را در رابطه با مثال های ذکر شده در اختیار شما قرار دهد.

سخن آخر

اگرچه وجود نوسانات در بازار بورس امری عادی تلقی می‌شود و توجه بیش از حد به آن موجب تفکر ریسک گریزی و از دست دادن موقعیت‌ها با امکان رشد بالا خواهد شد، ولی این موضوع را در نظر داشته باشید که تحلیل ها و گزارشات کارشناسان، از اخبار بی پایه دلالان اهمیت بیشتری دارد. در این راستا آموزش های ارائه شده جهت شناخت بیشتر بازار بورس، می‌تواند شما را در تشخیص سودهای واقعی از حباب های ممکن یاری دهد. با تمرکز بر افزایش آگاهی و شناخت بازار، بی شک شما درگیر تفکر جمعی و حباب بازار نخواهید شد و می‌توانید سرمایه گذاری با توجیه اقتصادی صحیح را تجربه کنید.