تاریخ تسویه معاملات و تمامی جزئیات مربوط به آن
تسویه معاملات و تاریخ انجام آن، یکی از موارد مهمی است که در بازار سرمایه باید به آن توجه داشته باشیم. زمان واریز وجه حاصل از فروش سهام با اوراق بهادار یا واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری متفاوت است و همین مسئله، برخی از فعالان بازار را در هنگام معامله دچار سردرگمی می‌کند. در این مطلب جزئیات کامل را در زمینه تسویه معاملات بیان می‌کنیم و با ذکر مثال، ابهامات را برطرف خواهیم کرد.
منظور از تسویه معاملات چیست؟
در حالت کلی، جا به جایی پول در میان خریداران و فروشندگان تسویه معاملات نام دارد. در هر سیستم معاملاتی یا هر بازاری، دو طرف در معامله وجود دارند. خریدار کالایی را می‌خرد و هزینه را طبق زمان‌بندی و توافق‌های انجام‌شده، در اختیار فروشنده قرار می‌دهد. در بازار بورس هم وضع به همین منوال است، با این تفاوت که وجوه به صورت مستقیم میان خریدار و فروشنده رد و بدل نمی‌شود و واسطه‌ای به نام کارگزاری مسئولیت انتقال‌ها را به عهده دارد. در حقیقت در این بازار وجوه میان کارگزاری‌ها جا به جا می‌شود. با توجه به تعداد بالای معاملات و کارگزاری‌های فعال در بورس، لازم است یک نهاد واسط نیز در این بازار تعریف شود؛ نهادی که امین هر دو طرف باشد و تسویه وجوه را تضمین کند. در بورس ایران «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» این نقش را بر عهده دارد.
زمانی که شما سهامی را خریداری می‌کنید و هزینه‌ای پرداخت می‌کنید، کارگزاری مبلغ را به سیستم مرکزی تسویه وجوه واریز می‌کند و بعد از عبور از این واسطه، وجه به حساب کارگزاری فروشنده واریز می شود. شما به عنوان فروشنده می‌توانید پس از انجام معامله درخواست کنید وجه حاصل از فروش به حساب‌تان واریز شود و پس از دو روز کاری مبلغ را از حساب خود برداشت کنید. در مورد واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF یا ابزارهای مالی دیگر نیز وضع به همین صورت است، اما زمان تسویه ممکن است متفاوت باشد.
در جدول زیر زمان و روزهای تسویه هر یک از ابزارهای مالی را مشاهده خواهید کرد:
نوع ورقه بهادار | تاریخ تسویه |
سهام بورس | T+2 |
سهام فرابورس | T+2 |
حق تقدم سهام | T+2 |
واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری در سهام | T+2 |
واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری مختلط | T+2 |
واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت | T+1 |
واحدهای صندوق‌های زمین و ساختمان | T+2 |
اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن | T+2 |
اوراق مشارکت | T+1 |
صکوک اجاره | T+1 |
صکوک مرابحه | T+1 |
گواهی سپرده | T+1 |
T+1 و T+2 تعداد روزهایی را نشان می‌دهد که پس از آن، تسویه انجام می‌شود. برای مثال برای تسویه معاملات سهام بورس، دو روز کاری زمان لازم است؛ یعنی پس از دو روز امکان برداشت پول از حساب وجود دارد. در مورد صندوق‌های درآمد ثابت، این روند یک روز کاری زمان می‌برد. توجه داشته باشید که زمان تسویه در مورد صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال کاملا متفاوت است. در مورد این صندوق‌ها فرایند تسویه و واریز وجه به حساب سرمایه‌گذار، بازه‌ای در حدود سه تا هفت روز کاری را در بر می‌گیرد.
چرا باید به زمان تسویه معاملات دقت کنیم؟
تاریخ تسویه معاملات در چند حالت اهمیت بسیاری دارد:
زمانی که قصد داشته باشید مبلغ حاصل از فروش را از حساب خود برداشت کنید.
زمانی که بخواهید اعتبار معاملاتی که از کارگزاری دریافت کرده‌اید را با فروش سهم، اوراق یا واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری تسویه کنید.
زمانی که بخواهید ابزارهای مالی یا اوراق بهادار را به یکدیگر تبدیل کنید؛ مثلا سهام بفروشید و صندوق درآمد ثابت بخرید.
هر یک از این وضعیت‌ها را با ذکر مثال توضیح خواهیم داد.
برداشت وجه نقد از حساب
تصور کنید که در تاریخ معینی، مثلا برای پاس کردن یک چک، به مقداری وجه نقد نیاز دارید. می‌خواهید این پول را از محل فروش سهام تامین کنید. در این صورت باید از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری خود، تقاضای وجه ثبت کنید. پس از دو روز کاری پول به حساب‌تان واریز خواهد شد؛ بنابراین لازم است روزهای تعطیل رسمی را نیز در نظر بگیرید تا پول دقیقا در زمانی که می‌خواهید به حساب‌تان واریز شود.
تسویه اعتبار
در مورد تسویه اعتبار نیز وضع به همین منوال است. در بیشتر موارد، افراد اعتبار خود را با فروش سهام تسویه می‌کنند. نکته‌ای که گاهی فراموش می‌شود، این است که دو روز پس از فروش سهام، وجه به حساب شما واریز می‌شود؛ بنابراین باید حداقل دو روز کاری قبل از سررسید تسویه اعتبار، برای فروش سهام اقدام کنید.
تبدیل ابزارهای مالی یا اوراق بهادار به یکدیگر
مورد سوم ممکن است کمی پیچیده‌تر به نظر برسد. زمانی که قصد دارید ابزارهای مالی را به یکدیگر تبدیل کنید، لازم است به تاریخ تسویه معاملات هر یک دقت داشته باشید.
تصور کنید که شما مقداری از سهام موجود در پرتفوی شخصی‌تان را فروخته‌اید و حالا می‌خواهید تعدادی سهام دیگر بخرید. در این حالت، انجام معامله بلافاصله امکان‌پذیر است؛ زیرا تاریخ تسویه هر دو سهم T+2 (یعنی دو روز کاری پس از انجام معامله) است. در چنین حالتی به صورت لحظه‌ای می‌توانید معامله کنید و نیازی به صبر کردن نیست.
در یک حالت دیگر، مقداری از سهم‌های موجود در سبد را می‌فروشید و قصد دارید چند واحد صندوق درآمد ثابت ETF بخرید. همان طور که در جدول مشاهده کردید، تاریخ تسویه سهام T+2 و تاریخ تسویه صندوق درآمد ثابت T+1 (یعنی یک روز کاری پس از انجام معامله) است. در چنین شرایطی بلافاصله بعد از فروش سهم، نمی‌توان برای خرید واحدهای صندوق اقدام کرد؛ یعنی اگر امروز سهم را بفروشید، فردا می‌توانید برای خرید واحدهای صندوق درآمد ثابت ETF اقدام کنید. چون تاریخ تسویه سهام یک روز عقب‌تر از تاریخ تسویه این نوع صندوق‌ها است.
در حالت برعکس، امکان معامله در لحظه وجود دارد. یعنی اگر شما چند واحد صندوق درآمد ثابت ETF بفروشید و بخواهید با وجه حاصل از آن سهام بخرید، نیازی به صبر کردن نیست و می‌توانید در همان روز برای خرید اقدام کنید.
سخن آخر
تاریخ تسویه معاملات در ابزارهای مالی مختلف را بررسی کردیم. در مواردی مثل سهام بورس و فرابورس، تاریخ تسویه T+2 است، یعنی پس از دو روز کاری وجه به حساب واریز می‌شود. در مورد بعضی از ابزارهای مالی دیگر مثل صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت، تاریخ تسویه T+1 است؛ یعنی وجه حاصل از معامله یک روز کاری پس از فروش به حساب معاملاتی فرد واریز می‌شود. لازم است در زمان معامله به این تاریخ‌ها دقت کنیم تا پول دقیقا در زمانی که می‌خواهیم به حساب‌مان واریز شود و خرید و فروش دقیقا در زمان مد نظرمان انجام گیرد.