منظور از نکول در بازار آتی چیست؟
قراردادهای آتی، قراردهایی هستند که در آن خریدار و فروشنده متعهد می شوند در زمان مشخصی در آینده، مقدار مشخصی از دارایی را با قیمت مشخص با یکدیگر معامله کنند. در واقع، در زمان سررسید قرارداد، خریدار متعهد به خرید و فروشنده متعهد به فروش دارایی با قیمت مشخص‌شده خواهد بود. یکی از سوالاتی که هنگام تسویه قراردادهای آتی در ذهن معامله‌گران شکل می‌گیرد این است که اگر یکی از طرفین قرارداد آتی، به تعهد خود عمل نکند، چه اتفاقی می‌افتد؟ در این مطلب تلاش می‌کنیم ضمن بررسی مفصل موضوع عدم ایفای تعهد یا نکول در بازار آتی به پرسش فوق پاسخ دهیم.
نکول در بازار آتی به چه معنا است؟
در ادبیات مالی، چنان چه یکی از طرفین قراداد خواسته یا ناخواسته به تمام یا بخشی از تعهد خود عمل نکند، گویند فرد نکول کرده است. در بازار آتی اگر در روز سررسید یکی از طرفین قرارداد، به تعهد خود عمل نکند نکول صورت گرفته است.
نکول چگونه صورت می‌گیرد؟
در بازار آتی، در روز سررسید، خریدار و فروشنده می‌بایست اقدامات زیر را برای تسویه و تحویل انجام دهند:
اقدامات خریدار (متعهد به خرید) برای تسویه و تحویل قرارداد آتی:
• تکمیل فرم آمادگی تحویل
• تکمیل موجودی حساب اختیار بورس به میزان ارزش قرارداد آتی
اقدامات فروشنده (متعهد به فروش) برای تسویه و تحویل قراردادهای آتی:
• تکمیل فرم آمادگی تحویل
• تحویل زعفران (تهیه گواهی سپرده در کد بورسی یا در صورت تکمیل ظرفیت انبارها، زعفران فیزیکی)
در صورتی که خریدار و فروشنده هر یک از اقدامات فوق را انجام ندهند، به عنوان نکول‌کننده شناسایی می‌شوند.
اگر خریدار در روز تحویل نکول کند چه اتفاقی برای فروشنده می‌افتد؟
اگر در روز سررسید، خریدار تا مهلت تعیین‌شده (تا ۱۵ دقیقه پس از اتمام جلسه معاملاتی) فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند یا موجودی حساب آتی خود را به میزان لازم تکمیل نکند، در واقع نکول کرده است.
نکته: خریداری که تا پایان جلسه معاملاتی آخرین روز معاملاتی آتی، موقعیت خرید خود را نبندد، چنان چه وارد فرآیند تحویل نشود، نکول کرده است. بنابراین، اگر خریدار فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند، نکول کرده است و می‌بایست جرائم نکول را بپردازد.
نکته: پس از اتمام جلسه معاملاتی در روز سررسید، موقعیت باز خرید خریدار و موقعیت باز فروش فروشنده، از پورتفوی خریدار و فروشنده حذف می‌شود. چه موقعیت‌ها وارد فرآیند تسویه تحویل بشوند و چه نکول صورت بگیرد موقعیت‌های سررسیدشده، حذف می‌شوند.
اگر خریدار فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند یا موجودی حساب آتی خود را تکمیل نکند، فرآیند تسویه و تحویل صورت نمی‌گیرد. در نتیجه گواهی سپرده‌های فروشنده، در کد بورسی وی باقی می‌ماند و به کد بورسی خریدار منتقل نمی‌شود. از سوی دیگر، مبلغ قرارداد از حساب آتی خریدار به حساب آتی فروشنده منتقل نمی‌شود. در این شرایط جرائم نکول از حساب در اختیار بورس، خریدار برداشت و به حساب در اختیار بورس فروشنده منتقل می‌شود.
در صورت نکول خریدار، آیا فروشنده ضرر می‌کند؟
طبق قرارداد آتی، فروشنده تصمیم داشته است دارایی‌اش (زعفران، پسته یا زیره) را با قیمت مشخص، در روز تحویل به فروش برساند. از روزی که فروشنده موقعیت فروش می‌گیرد تا روز سررسید، حساب معاملاتی وی بر اساس قیمت تسویه روزانه، به روزرسانی می‌شود. در نتیجه تغییرات قیمت به صورت سود یا زیان بر حساب عملیاتی وی اعمال می‌شود. همچنین در روز تحویل با توجه به همگرایی قیمت نقدی و آتی، تقریبا فرقی نمی‌کند فروشنده دارایی را به خریدار بازار آتی تحویل بدهد یا در بازار بورس به فروش برساند. همچنین فروشنده یک درصد از ارزش قرارداد را نیز به عنوان جریمه دریافت می‌کند.
در صورت نکول خریدار، فروشنده می‌تواند گواهی سپرده‌های خود را روز کاری بعد، در بازار بورس به فروش برساند. این که فروشنده در صورت نکول خریدار ضرر می‌کند یا خیر بستگی به قیمت فروش گواهی سپرده در روز کاری بعد در بازار بورس دارد. جهت درک بهتر مطلب به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید آقای احمدی یک موقعیت فروش در قرارداد آتی زعفران نگین سررسید آبان ۹۹ اخذ کرده است. در روز ۱۸ آبان (روز سررسید قرارداد) قیمت تسویه برابر با ۱۰۰۰۰ تومان است. خریدار مقابل آقای احمدی فراموش می‌کند فرم آمادگی تحویل را ثبت نماید، در نتیجه نکول اتفاق می‌افتد.
مفروضات:
قیمت تسویه در آخرین روز معاملاتی: ۱۰۰۰۰
میانگین موزون قیمت پایانی گواهی سپرده‌های زعفران: ۹۹۸۰
جریمه نکول:
یک درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه: ارزش قراداد×۱%
( ۱۰۰۰۰×۱۰۰×۰۱/۰ =۱۰۰۰۰)
مابه‌التفاوت قیمت تسویه و قیمت پایانی گواهی سپرده= (قیمت تسویه- قیمت پایانی گواهی) × اندازه قراداد
مابه‌التفاوت قیمت تسویه و قیمت پایانی گواهی سپرده= (۹۹۸۰-۱۰۰۰۰) ×۱۰۰= ۲۰۰۰
کارمزد تسویه تحویل فروشنده (سهم بورس کالا): ارزش قرارداد×۰۰۱/۰ = (۱۰۰۰۰×۱۰۰×۰۰۱/۰ )= ۱۰۰۰
مبلغ کسرشده از خریدار جهت نکول= ۱۰۰۰۰+۲۰۰۰+۱۰۰۰= ۱۳۰۰۰
بورس کالا ۱۳ هزار تومان به عنوان جریمه از حساب خریدار برداشت و به حساب آقای احمدی واریز می‌کند. این که اقای احمدی از نکول خریدار ضرر می‌کند یا خیر، بستگی به قیمت فروش گواهی سپرده‌های زعفران در بورس کالا دارد.
الف: اگر گواهی سپرده‌های زعفران را با قیمت تسویه روز آخر (۱۸ آبان) در بورس به فروش برساند:
اگر آقای احمدی گواهی سپرده‌های خود را در بورس، با قیمت ۱۰۰۰۰ تومان (برابر با قیمت تسویه) به فروش برساند، نه تنها از نکول خریدار زیان نکرده است، بلکه ۱۳۰۰۰ تومان جریمه نکول نیز از خریدار گرفته است. پس نکول خریدار به نفع اقای احمدی بوده است.
ب: اگر گواهی سپرده زعفران را در روز کاری بعد با قیمتی بالاتر از قیمت تسویه روز آخر به فروش برساند:
اگر آقای احمدی گواهی سپرده‌های خود را در بورس، با قیمت ۱۰۵۰۰ (بالاتر از قیمت تسویه) به فروش برساند، علاوه بر در یافت جرائم نکول به میزان اختلاف بین قیمت فروش و قیمت تسویه نیز سود می‌کند.
(۱۰۰۰۰-۱۰۵۰۰) ×۱۰۰= ۵۰۰۰۰
در این شرایط اقای احمدی ۶۳ هزار (۵۰۰۰۰+۱۳۰۰۰) تومان بیشتر از فروش در بازار آتی دریافت می‌کند.
ج: اگر گواهی سپرده زعفران را در روز کاری بعد با قیمتی پایین‌تر از قیمت تسویه روز آخر به فروش برساند:
آقای احمدی گواهی سپرده‌های خود را در بورس، با قیمت ۹۵۰۰ تومان (پایین تر از قیمت تسویه) به فروش برساند، از نکول خریدار، متحمل زیان می‌شود.
(۱۰۰۰۰-۹۵۰۰) ×۱۰۰= ۵۰۰۰۰
البته ۱۳ هزار تومان از این زیان با جرائم نکول پوشش داده می‌شود و آقای احمدی تنها (۱۳۰۰۰-۵۰۰۰۰=۳۷۰۰۰) ۳۷ هزار تومان کمتر از فروش در بازار آتی دریافت می‌کند.
در صورت نکول فروشنده، آیا خریدار ضرر می‌کند؟
در مطلب بالا نحوه محاسبه زیان فروشنده از نکول خریدار توضیح داده شد. در شرایطی که فروشنده نکول کند (فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند و یا گواهی سپرده در کد بورسی خود نداشته باشد) خریدار پس از دریافت جرائم نکول، می‌تواند اقدام به خرید گواهی سپرده در بورس کند. هر چه خریدار گواهی سپرده را در بازار بورس با قیمت کمتر از قیمت تسویه روز آخر بخرد، از نکول فروشنده سود کرده است و هر چه گواهی سپرده را در بازار بورس، بالاتر از قیمت تسویه روز آخر، بخرد زیان کرده است. البته بخشی از زیان ها با جرائم نکول پوشش داه می‌شود. میزان ضرر یا زیان خریدار ناشی از نکول فروشنده را همانند مثال فوق، می‌توان بر اساس قیمت خرید گواهی سپرده در بازار بورس محاسبه کرد.
سخن آخر
با توجه به سازوکار تسویه روزانه، در بازار آتی، خریداران و فروشندگان ناچار به ایفای تعهد خود در بازار آتی هستند. حتی اگر خریدار یا فروشنده‌ای در روز سررسید به تعهد خود عمل نکند، باید جرائم نکول را به طرف مقابل خود بپردازد. در نتیجه نکول هر یک از طرفین در بازار آتی صدمه‌ای به طرف مقابل نمی‌زند مگر آن که قیمت‌ها در بازار نقدی به نحوی تغییر کند که فرد نتواند معامله نکول‌شده در بازار آتی را، در بازار نقدی با قمیت مناسب انجام دهد.