صندوق بازارگردانی چیست و چگونه کار می‌کند؟
بازارگردانی یکی از مفاهیمی است که این روزها بسیار به گوش می‌خورد و باعث دلگرمی سهام‌داران شده است. در مطالب قبلی درباره این مفهوم و ضرورت آن سخن گفتیم و امروز قصد داریم به بررسی صندوق بازارگردانی بپردازیم؛ صندوق‌هایی که با هدف محافظت از سهام بعضی شرکت‌ها در برابر نوسان‌های شدید ایجاد می‌شوند و تعادل بازار را حفظ می‌کنند.
در ادامه عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:
o صندوق بازارگردانی چیست؟
o بازارگردانی چه ضرورتی دارد؟
o صندوق بازارگردانی چگونه کار می‌کند؟
o صندوق سرمایه‌گذاری بازارگردانی چه مزایایی دارد؟
صندوق بازارگردانی چیست؟
همان طور که اشاره کردیم، صندوق بازارگردانی راهکاری است برای پیشگیری از نوسانات شدید سهام گروهی از شرکت‌ها و تلاش می‌کند بازار را متعادل نگه دارد. این صندوق‌ها مانع ایجاد صف‌های سنگین خرید و فروش می‌شوند و کمک می‌کنند معاملات روان‌تر انجام شود. فعالیت صندوق بازارگردانی موجب می‌شود قابلیت نقدشوندگی سهم افزایش یابد. همچنین جلوی دست‌کاری قیمت سهام را می‌گیرد تا سودجویان نتوانند تعادل بازار را به نفع خود بر هم بزنند. قبل از بررسی دقیق‌تر نحوه عملکرد صندوق‌های بازارگردانی، بهتر است کمی درباره ضرورت این کار صحبت کنیم.
بازارگردانی چه ضرورتی دارد؟
بازار بورس مزایای بسیاری دارد اما شاید مهمترین مزیت آن، قابلیت نقدشوندگی بالا باشد. خرید و فروش در بورس بسیار ساده است. با داشتن کد بورسی و دسترسی به سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها، درخواست خود را به صورت آنلاین ثبت می‌کنید؛ شارژ حساب معاملاتی از طریق پرداخت شتابی انجام می‌شود؛ پس از فروش سهام نیز می‌توانید «تقاضای وجه» ثبت کنید و پول به حساب بانکی‌تان واریز خواهد شد.
چنین وضعیتی را در بازارهایی مانند مسکن شاهد نیستیم. خرید و فروش ملک دردسرهای فراوانی دارد و نمی‌توانید هر زمان که خواستید سرمایه خود را سریعا به پول نقد تبدیل کنید. این روزها خرید و فروش خودرو نیز گونه‌ای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود اما در این بازار نیز معاملات با سرعت بالا انجام نمی‌گیرد و ابتدا باید خریدار یا فروشنده و قیمت مناسب را پیدا کنید.
یکی از مهمترین کارکردهای بازارگردانی حفظ تعادل بازار است و از این طریق ریسک نقدشوندگی کاهش می‌یابد. انواع صندوق بازارگردانی نیز با همین هدف ایجاد می‌شوند. این صندوق‌ها تلاش می‌کنند در مورد سهم‌های خاص، همیشه خریدار و فروشنده وجود داشته باشد.
برای روشن‌تر شدن بحث، وضعیت اخیر بورس ایران را در نظر بگیرید. در ماه‌های ابتدایی سال همه سهم‌ها روند مثبت داشتند، شاخص افزایش می‌یافت و وضعیت بازار اصطلاحا سبز بود. در چنین شرایطی تقریبا در مورد همه سهم‌ها صف خرید تشکیل شده بود، فروشنده‌ای وجود نداشت و افراد به سختی می‌توانستند سهم‌های ارزشمند را خریداری کنند.
پس از مدتی بنا به دلایل مختلف، بازار منفی یا قرمز شد و این بار صف‌های فروش سنگین تشکیل شد. حالا افراد قصد داشتن سرمایه خود را از بورس خارج کنند اما تعداد خریداران کم بود و حتی با ثبت سفارش در لحظه پیش‌گشایش بازار نیز، احتمال این که بتوانید سهام خود را بفروشید کم بود.
چنین وضعیتی در بازارهای غیر هیجانی با عمق زیاد، کمتر رخ می‌دهد اما در بورس ایران به دلایل مختلف شاهد این شرایط بودیم و این مسئله نارضایتی و فشار روانی بسیاری برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرد. بازاری که رشد یا سقوط غیر منطقی داشته باشد و صف‌های خرید و فروش سنگین در آن تشکیل شود، حتی برای معامله‌گران حرفه‌ای نیز محیط امنی محسوب نمی‌شود چه رسد به انبوه سرمایه‌گذاران تازه‌کار که با وسوسه سود زیاد و بدون گذراندن دوره‌های آموزشی به این عرصه پا گذاشته‌اند. افزایش دانش و تجربه سرمایه‌گذاران یک راهکار مناسب اما زمان‌بر است؛ صندوق‌های بازارگردانی، راهکار سریع‌تری برای پیشگیری از این وضعیت هستند و می‌توانند بازار را در برابر نوسان‌های شدید محافظت کنند.
صندوق بازارگردانی چگونه کار می‌کند؟
صندوق‌های بازارگردانی، وظیفه حفظ تعادل در مورد سهام گروهی از شرکت‌های فعال در بازار سرمایه را به عهده دارند. آن‌ها مالک مقداری از سهام این شرکت‌ها هستند و معاملاتی با این سهم‌ها انجام می‌دهند. هدف از این معاملات کسب سود نیست. صندوق‌های بازارگردانی با خرید و فروش به موقع مانع ایجاد صف‌های سنگین می‌شوند و قفل بازار را باز می‌کنند. در مواقعی که صف خرید تشکیل شده باشد، صندوق سهامی را که در اختیار دارد به فروش می‌گذارد و در زمانی که درخواست‌های فروش زیاد شده باشند، با خرید سهم از تشکیل صف فروش پیشگری می‌کند. این فرایند موجب حفظ ارزش سهام خواهد شد. حداقل حجم معاملات صندوق، در مجوزی که از سوی سازمان بورس صادر شده است ذکر می‌شود و بازارگردان‌ها موظفند بر اساس این مجوز عمل کنند.
چنان که اشاره کردیم، این صندوق‌ها وظیفه بازارگردانی در مورد سهام گروهی از شرکت‌ها را به عهده دارند. صندوق‌های بازارگردانی معمولا توسط خانواده‌ای از شرکت‌های مرتبط ایجاد می‌شوند. برای مثال گروهی از شرکت‌های مرتبط با یک بانک، صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی تاسیس می‌کنند و اداره آن را به عهده می‌گیرند. این صندوق مقداری از سهام هر شرکت را در اختیار دارد و برای آن‌ها بازارگردانی می‌کند. یعنی در شرایطی که صف خرید تشکیل شود، سهام خود را به فروش می‌رساند و در زمانی که صف فروش ایجاد شده باشد، سهم‌ها را خریداری می‌کند. با این کار ارزش سهام شرکت‌ها حفظ می‌شود و معاملات آن‌ها روان‌تر انجام می‌گیرد. همان طور که اشاره کردیم هدف فعالیت‌های صندوق بازارگردانی کسب سود نیست اما این صندوق‌ها عملا از شکاف قیمت خرید و فروش سود به دست می‌آورند.
صندوق‌های بازارگردانی مانند دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، باید اساسنامه و امیدنامه داشته باشند. تمامی جزئیات مربوط به تعهدات صندوق و نحوه و شرایط بازارگردانی در امیدنامه ذکر می‌شود. همچنین مجموعه سهم‌هایی که صندوق وظیفه بازارگردانی آن‌ها را به عهده می‌گیرد در امیدنامه اعلام می‌شوند. صندوق بازارگردانی فقط در سهام و حق تقدم سهام شرکت‌هایی که در امیدنامه ذکر شده‌اند، سرمایه‌گذاری می‌کند.
صندوق سرمایه‌گذاری بازارگردانی چه مزایایی دارد؟
سرمایه‌گذاران صندوق‌های بازارگردانی، افراد حقوقی هستند. سازمان بورس برای این صندوق‌ها مزایایی در نظر گرفته است تا برای فعالیت بیشتر تشویق شوند. از جمله این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کارمزد معاملات این صندوق‌ها بسیار پایین است و سازمان بورس ۸۰ درصد تخفیف کارمزد برای‌شان در نظر گرفته است.
طبق ماده ۳۳ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، معاملاتی که توسط بازارگردان‌ها و صندوق‌های بازارگردانی انجام می‌گیرد شامل مالیات مقطوع نیم درصدی نخواهد بود.
این صندوق‌ها برای انجام معاملات خود به ایستگاه‌های معاملاتی دسترسی دارند.
وجود صندوق‌های بازارگردانی برای سرمایه‌گذاران حقیقی مزایای بسیاری دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش قابلیت نقدشوندگی سهم و جلوگیری از ایجاد صف‌های خرید و فروش سنگین
حفظ ارزش ذاتی سهم و پیشگیری از دست‌کاری قیمت‌ها و رفتارهای سودجویانه
ایجاد تعادل در بازار و حفظ امنیت سرمایه‌گذاری
سخن آخر
بازارگردانی یک فعالیت بسیار مهم است که در بزرگترین بازارهای بورس جهان رواج دارد. این فعالیت میزان عرضه و تقاضا را کنترل می‌کند، مانع ایجاد صف‌های خرید و فروش سنگین می‌شود، ارزش سهم را حفظ می‌کند و قابلیت نقدشوندگی آن را بالا می‌برد. صندوق بازارگردانی شرکتی است که وظیفه بازارگردانی گروهی از سهم‌های مرتبط را به عهده می‌گیرد و به حفظ تعادل بازار این سهم‌ها کمک می‌کند. بهترین حالت این است که تمامی سهم‌های حاضر در بورس یک یا چند بازارگردان داشته باشند تا هم قابلیت نقدشوندگی سهم‌ها افزایش یابد و هم ارزش سهام شرکت‌ها حفظ شود. بازارگردانی از رفتارهای سودجویانه و دست‌کاری قیمت‌ها نیز جلوگیری خواهد کرد.