قیمت تحویل قراردادهای آتی چگونه محاسبه می شود؟
اگر چه خرید و فروش قراردادهای آتی با قیمت مشخص (تعیین شده از قبل) صورت می‌گیرد، اما طبق دستورالعمل بورس کالا، خریدار در روز سررسید باید کالا را با قیمت تسویه همان روز خریداری کند. به بیان دیگر، اگر قیمت کالا تا روز سررسید افزایش داشته باشد، خریدار باید در روز تحویل، خریدش را با قیمتی بالاتر از قیمت توافق‌شده انجام بدهد.
تسویه قراردادهای آتی با قیمت تسویه روز آخر، سوالی را در ذهن معامله‌گران ایجاد می‌کند: چرا در روز تحویل خریدار و فروشنده باید بر اساس قیمت تسویه و نه قیمت از قبل تعیین‌شده قراردادشان را تسویه کنند؟ در ادامه به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
در ادامه عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:
O خریدار بازار آتی دارایی را با چه قیمتی تحویل می‌گیرد؟
O تسویه روزانه حساب عملیاتی چگونه انجام می‌شود؟
خریدار بازار آتی دارایی را با چه قیمتی تحویل می‌گیرد؟
فلسفه شکل‌گیری قراردادهای آتی این است که خریدار و فروشنده بتوانند کالایی را برای آینده با قیمت مشخص معامله کنند. در واقع خریداری که نگران گران شدن قیمت کالا (دارائی) در آینده است و اکنون امکان خرید آن را ندارد، می‌تواند کالا را از طریق قراردادهای آتی با قیمتی که از الان مشخص می‌کند و بدون پرداخت کل ارزش قرارداد، خریداری کند. از سوی دیگر، فروشندگانی که نگران کاهش قیمت کالا (دارائی) در آینده هستند، می‌توانند با اخذ موقعیت فروش در قراردادهای آتی، قیمت فروش خود را برای آینده مشخص کنند. به این ترتیب خریدار و فروشنده، ریسک نوسانات قیمت را پوشش می‌دهند.
با این حال همان طور که اشاره کردیم، در صورت افزایش قیمت کالا در تاریخ سررسید، قیمت تحویل نیز افزایش می‌یابد.
اگر در بازار آتی، معامله‌گری یک موقعیت خرید با قیمت ۱۴۰۰۰ تومان در قرارداد زعفران نگین تحویل دی اخذ کند،. یعنی قیمت خرید زعفران را برای دی ماه از الان روی قیمت ۱۴۰۰۰ تومان مشخص و تثبیت کرده است. در نتیجه در صورت رشد قیمت‌ها در دی ماه، وی هر گرم زعفران را با قیمت اخذ موقعیت خرید (۱۴۰۰۰ تومان) تحویل می‌گیرد. با این حال اگر قیمت تسویه قرارداد زعفران نگین دی ماه در روز تحویل برابر با ۱۶۰۰۰ تومان شود، خریدار برای تسویه قرارداد خود باید به ازای هر گرم زعفران ۲۰۰۰ تومان بیشتر از قیمت اخذ موقعیت خرید پرداخت کند.
دقیقا این اختلاف قیمت ۲۰۰۰ تومانی به ازای هر گرم زعفران، محل ایجاد شبهه در ذهن معامله‌گران است. این اختلاف قیمت بین قیمت خرید قرارداد آتی و قیمت تسویه روز آخر، ناشی از تعدیلات روزانه حساب عملیاتی است. در واقع اختلاف قیمت مذکور در قالب سود در نتیجه تسویه حساب روزانه به حساب عملیاتی خریدار واریز شده است و در روز سررسید، این سودها از حساب خریدار به حساب فروشنده بازگرداننده می‌شود. به این ترتیب قیمت خرید هر گرم زعفران برای خریدار همان ۱۴۰۰۰ تومان می‌شود. در ادامه نحوه تسویه روزانه حساب عملیاتی را بررسی می‌کنیم تا بهتر این مبحث را درک کنید.
تسویه روزانه حساب عملیاتی چگونه انجام می‌شود؟
در بازار آتی، به دلیل ماهیت تعهدی قرارداد، از خریدار و فروشنده مبلغی تحت عنوان وجه تضمین در حساب عملیاتی بلوکه می‌شود. برای اطمینان از انجام تعهد هر دو طرف در روز سررسید، تسویه حساب روزانه از سوی بورس صورت می‌گیرد. در ادامه با ذکر یک مثال، تغییر و تحولات موجودی حساب عملیاتی بر اساس تسویه روزانه را شرح می‌دهیم.
آقای احمدی با واریز ۳۲۰ هزار تومان (وجه تضمین زعفران نگین ۳۲۰ هزار تومان) به حساب عملیاتی خود، یک موقعیت خرید با قیمت ۱۴۰۰۰ تومان در قرارداد زعفران نگین دی ماه اخذ می‌کند. در واقع آقای احمدی پیش‌بینی کرده است که قیمت زعفران در دی ماه افزایش خواهد داشت و با خرید قرارداد آتی، قیمت خرید زعفران برای دی ماه را از الان مشخص کرده است. چه قیمت زعفران در دی ماه بیشتر شود و چه کاهش یابد، آقای احمدی زعفران‌های خود را به ازای هر گرم ۱۴۰۰۰ تومان خریداری خواهد کرد.
روز اول (با فرض قیمت تسویه ۱۴۵۰۰ تومان)
در انتهای روز اول موجودی حساب آقای احمدی به شرح زیر تعدیل می‌شود:
بورس به صورت سیستمی هر روز ۳ مورد زیر را برای هر معامله‌گر بررسی می‌کند و سپس سود و زیان محاسبه‌شده را بر حساب‌های عملیاتی اعمال می‌کند.
سود و زیان معاملات انجام‌شده در آن روز:
سود معاملات انجام شده= (قیمت تسویه – قیمت خرید)× اندازه قرارداد × تعداد موقعیت
(۱۴۰۰۰-۱۴۵۰۰)×۱۰۰×۱= ۵۰۰۰۰
سود و زیان موقعیت‌های اول وقت آن روز:
با توجه به اینکه در ابتدای بازار اقای احمدی هیچ موقعیت بازی نداشته است لذا سود و زیان این قسمت برابر با صفر است.
کارمزد معاملات:
کارمزد معاملات = ارزش معامله ×۰۰۰۶۸/۰= قیمت معامله×۰۶۸/۰= ۹۵۲
خالص سود روز اول: ۹۵۲-۵۰۰۰۰=۴۹۰۴۸
در انتهای روز اول ۴۹۰۴۸ تومان به حساب عملیاتی آقای احمدی واریز می‌شود و ایشان می‌تواند این مبلغ را از حساب عملیاتی خود برداشت بزند.
روز دوم (قیمت تسویه ۱۴۷۰۰ تومان)
آقای احمدی تصمیم دارد موقعیت خود را تا روز سررسید نگه دارد. در نتیجه تا روز سررسید هر روز بر اساس قیمت تسویه، حساب عملیاتی او تعدیل می شود. سود و زیان روز دوم به شرح زیر است:
سود و زیان معاملات انجام‌شده:
با توجه به این که آقای احمدی موقعیت خرید خود را نگه داشته است و معامله دیگری انجام نداده است لذا در روز دوم سود و زیان معاملات انجام شده برابر با صفر خواهد بود.
سود و زیان موقعیت‌های باز:
در روز دوم، در ابتدای بازار آقای احمدی یک موقعیت باز دارد که در روز گذشته اخد کرده است.
سود و زیان موقعیت‌های باز = (قیمت تسویه روز جاری- قیمت تسویه روز گذشته)× اندازه قرارداد × تعداد موقعیت
سود و زیان موقعیت‌های اول وقت: (۱۴۵۰۰-۱۴۷۰۰)×۱۰۰×۱= ۲۰۰۰۰
کارمزد معاملات:
با توجه به این که در روز دوم آقای احمدی معامله‌ای انجام نمی‌دهد لذا کارمزد معاملات در روز دوم برابر با صفر است.
روزهای کاری بعد
فرآیند تعدیل و به روز رسانی حساب هر روز تا روز سررسید توسط بورس صورت می‌گیرد. اگر قیمت تسویه افزایشی باشد، هر روز به میزان افزایش قیمت تسویه نسبت به روز گذشته، به حساب آقای احمدی سود واریز می‌شود. ناگفته نماند اگر قیمت تسویه در روزی نسبت به روز قبل کاهش داشته باشد، به میزان کاهش قیمت، از حساب عملیاتی آقای احمدی به عنوان ضرر برداشت و به حساب طرف مقابل وی واریز می‌شود.
در واقع تعدیل حساب از روز اخذ موقعیت تا روز سررسید قرارداد، بر اساس قیمت تسویه روزانه صورت می‌پذیرد. به نحوی که اگر قیمت تسویه از روز اول تا روز سررسید به طور مثال ۵۰۰۰ تومان افزایش یابد، به میزان (۵۰۰۰×۱۰۰×۱=۵۰۰۰۰۰) تومان در مجموع به حساب عملیاتی آقای احمدی طی روزهای معاملاتی واریز می‌شود.
از سوی دیگر ، اگر قیمت تسویه از روز اخذ موقعیت تا روز سررسید با کاهش مواجه شود، این کاهش به صورت زیان طی روزهای معاملاتی از حساب عملیاتی خریدار برداشت می‌شود. در نتیجه در روز سررسید، با احتساب زیان‌های طی دوره معاملاتی، قرارداد آتی را با قیمتی کمتر از قیمت خرید تسویه می‌کند.
سخن آخر
جزپیات مربوط به قیمت تحویل قراردادهای آتی را با هم بررسی کردیم. قراردادهای آتی برای پوشش نوسانات قیمت، راه‌اندازی شده‌اند. در نتیجه خریداران و فروشندگان واقعی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت و مشخص کردن قیمت خرید یا فروش دارایی در آینده، اقدام به معامله در بازار قراردادهای آتی می‌کنند. اگر پیش‌بینی خریداران و فروشندگان از آینده قیمت صحیح نباشد، ورود به بازار قراردادهای آتی به زیان آن‌ها می‌شود اما اگر پیش‌بینی صحیحی از آینده قیمت داشته باشند، قراردادهای آتی به نفع آن‌ها خواهد بود.