برای آربیتراژ در بازار آتی از چه گواهی سپرده کالایی استفاده کنیم؟
یکی از جذابیت های بازار آتی کالا، امکان انجام آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا است. در واقع با استفاده از آربیتراژ می‌توان سود بدون ریسک به دست آورد.
در این مطلب قصد داریم به یکی از پرتکرارترین سوال معامله‌گران درباره انجام آربیتراژ بپردازیم. آن‌ها هنگام بررسی فرصت آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا، با این سوال مواجه می شوند که کدام یک از گواهی سپرده‌های کالایی را برای بررسی فرصت آربیتراژ و انجام آربیتراژ انتخاب کنند؟
در ادامه عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:
O چه موقع آربیتراژ کنیم؟
O کدام گواهی سپرده کالا را برای آربیتراژ در بازار آتی انتخاب کنیم؟
O معیارهای انتخاب گواهی سپرده کالا برای آربیتراژ در بازار آتی چیست؟
چه موقع آربیتراژ کنیم؟
فرصت آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی زمانی ایجاد می‌شود که قرارداد آتی کالا، بالاتر از ارزش ذاتی (منصفانه) معامله شود. در این شرایط معامله‌گران می‌توانند اقدام به خرید دارایی از بازار نقدی و فروش آن در بازار آتی کالا کنند و سودی بدون ریسک را به دست آورند. لازم به ذکر است ارزش منصفانه قرارداد آتی بر اساس قیمت دارایی پایه (گواهی سپرده کالا) به دست می‌آید که در مطلبی مجزا به این موضوع پرداخته می‌شود.
کدام گواهی سپرده کالا را برای آربیتراژ در بازار آتی انتخاب کنیم؟
در بازار آتی کالا، تسویه و تحویل قراردادهای آتی با استفاده از گواهی سپرده‌های کالایی صورت می‌گیرد. در نتیجه معامله‌گران برای آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا باید گواهی سپرده کالای متناظر با قرارداد آتی کالا را خریداری کنند (یا کالا را به یکی از انبارهای مورد تایید بورس کالا تحویل دهند و تبدیل به گواهی سپرده کنند). با توجه به این که گواهی سپرده‌های کالایی متعددی در بازار بورس معامله می‌شوند، این سوال برای آربیتراژگران، مطرح می‌شود که کدام گواهی سپرده برای آربیتراژ کردن مناسب است؟ یا معامله‌گران برای بررسی فرصت آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا با چه معیاری گواهی سپرده کالا را انتخاب کنند؟
معیارهای انتخاب گواهی سپرده کالا برای آربیتراژ در بازار آتی
برای انتخاب گواهی سپرده کالا جهت آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا، می‌بایست به موارد زیر توجه شود:
۱- انطباق گواهی سپرده کالا با دارایی پایه قرارداد آتی کالا
۲- انطباق تاریخ انقضای گواهی سپرده کالا با سررسید قرارداد آتی کالا
۳- مقایسه قیمت گواهی سپرده‌های مختلف
۴- نقدشوندگی گواهی سپرده کالا
انطباق گواهی سپرده کالا با دارایی پایه قرارداد آتی کالا
معامله‌گران برای انتخاب گواهی سپرده کالا جهت آربیتراژ در بازار آتی می‌بایست به دارایی پایه قرارداد توجه کنند. به این شکل که اگر دارایی پایه قرارداد آتی، زعفران نگین است برای آربیتراژ باید از گواهی سپرده زعفران نگین استفاده شود. دقت داشته باشید که نمی‌توان گواهی سپرده زعفران پوشال را با قراردادهای آتی زعفران نگین یا گواهی سپرده زعفران نگین را با قرارداد آتی زعفران پوشال آربیتراژ کرد.
انطباق تاریخ انقضای گواهی سپرده کالا با سررسید قرارداد آتی کالا
هنگام انتخاب گواهی سپرده کالایی، معامله‌گران باید به تاریخ انقضای گواهی سپرده کالا توجه داشته باشند. تطابق تاریخ انقضای گواهی سپرده کالا با تاریخ سررسید قرارداد آتی به این معنی نیست که هر دو تاریخ یکسان باشند. تطابق به این معنا است که در روز سررسید قرارداد آتی کالا، گواهی سپرده کالا قابل معامله باشد. به بیان دیگر، تاریخ انقضای گواهی سپرده کالا بیشتر از تاریخ سررسید قرارداد آتی باشد.
با توجه به این که دارایی‌های پایه در قراردادهای آتی در حال حاضر محصولات کشاورزی هستند، تاریخ انقضای آن‌ها برای زعفران نگین، زعفران پوشال و پسته، پایان آبان‌ماه هر سال و برای زیره سبز پایان خردادماه هر سال است. در نتیجه تمام قراردادهایی که تاریخ سررسید آن‌ها تا قبل از تاریخ انقضای گواهی سپرده‌ها است، قابلیت آربیتراژ در بازار آتی را دارند.
مثال:
فرض کنید تاریخ انقضای گواهی سپرده زعفران نگین (زعف ۰۰۰۸) پایان آبان ماه ۱۴۰۰ باشد. گواهی سپرده مذکور با کدام یک از قرارادهای آتی زیر، قابل آربیتراژ است؟
الف: قرارداد آتی زعفران نگین تحویل دی ماه ۱۳۹۹
ب: قرارداد آتی زعفران نگین تحویل اردیبهشت ۱۴۰۰
ج: قرارداد آتی زعفران نگین تحویل آبان ۱۴۰۰
د: قرارداد آتی زعفران نگین تحویل آذر ۱۴۰۰
با توجه به این که سررسید قرارداد آتی در گزینه‌های الف، ب و ج کمتر از تاریخ انقضای گواهی سپرده است، قابلیت آربیتراژ گواهی سپرده با هر یک از این قراردادهای آتی وجود دارد؛ اما امکان انجام آربیتراژ بین گواهی سپرده زعفران نگین با گزینه د ( تحویل آذر) وجود ندارد. چون در زمان سررسید قرارداد آتی آذر، گواهی سپرده زعفران نگین (زعف ۰۰۰۸) منقضی شده است و قابلیت معامله ندارد. در نتیجه معامله‌گران می‌بایست با گواهی سپرده‌هایی با تاریخ انقضای جدیدتر اقدام به آربیتراژ کنند.
نکته: معمولا تاریخ سررسید قراردادهای تحویل آبان قبل از تاریخ انقضای گواهی سپرده‌های آبان است.
مقایسه قیمت گواهی سپرده‌های مختلف
گواهی سپرده‌های کالایی برای هر دارایی (زعفران نگین، زعفران پوشال، زیره سبز و پسته) از انبارهای متعددی صادر می‌شوند. لذا برای تحویل هر قرارداد آتی، می‌توان از گواهی سپرده‌های متفاوت اما استاندارد یکسان استفاده کرد. به طور مثال برای زعفران نگین، گواهی سپرده از انبارهای مختلف صادر می‌شود. با توجه به این که سود آربیتراژ به قیمت خرید گواهی سپرده و فروش قرارداد آتی کالا بستگی دارد، گواهی سپرده مربوط به انباری که قیمت کمتر دارد سود آربیتراژ در بازار آتی را بیشتر می‌کند.
به طور مثال برای آربیتراژ بین گواهی سپرده زعفران نگین(زعف ۰۰۰۸ ) و قرارداد آتی زعفران نگین اسفند، ۷ نوع گواهی سپرده در انبارهای مختلف (زرین، طلای سرخ، نوین، سحرخیز، تعاونی روستایی، بیرجند و بهرامن) وجود دارد. طبق دستورالعمل، تحویل قراردادهای آتی زعفران نگین با هر یک از این گواهی سپرده‌های زعفران نگین، امکان‌پذیر است. برای کسب سود آربیتراژ بیشتر، معامله‌گران می‌بایست گواهی سپرده زعفران نگین مربوط به انباری که ارزان‌تر است را انتخاب کنند.
نکته: اندازه هر قرارداد آتی زعفران (کالا) ۱۰۰ گرم (کیلو) است؛ لذا برای آربیتراژ می‌بایست ۱۰۰ یا مضربی از ۱۰۰ واحد گواهی سپرده کالا خریداری شود.
نکته: هنگام انتخاب گواهی سپرده با قیمت پایین‌تر برای خرید، دقت شود تا به میزان ۱۰۰ گر م (میزان دلخواه) سفارش فروش با قیمت مد نظر، روی تابلو معاملات وجود داشته باشد. چرا که ممکن است قیمت سرخط یک گواهی سپرده زعفران نگین، پایین‌تر از سایر گواهی سپرده‌های زعفران نگین باشد، تعداد کمی (به طور مثال ۷۰ گرم) گواهی سپرده زعفران نگین برای فروش وجود داشته باشد و شما برای تکمیل ۱۰۰ گرم (اندازه هر قرارداد آتی ۱۰۰ گرم)، مجبور به خرید با قیمت های بالاتر از آن گواهی سپرده زعفران نگین شوید.
نقدشوندگی گواهی سپرده کالا
همان طور که در بالا اشاره شد برای انجام آربیتراژ می‌توان ارزان‌ترین گواهی سپرده استفاده کرد تا سود آربیتراژ بیشتر شود. با این حال این موضوع را در نظر داشته باشید که هنگام تحویل قراردادها، تخصیص گواهی سپرده از نقدشونده‌ترین گواهی سپرده کالایی صورت می‌گیرد. در نتیجه کسانی که گواهی سپرده نقدشونده‌تر داشته باشند احتمال تحویل (عدم نکول) برای آن‌ها بیشتر است.
علاوه بر این، قیمت پایانی گواهی سپرده جهت پرداخت مابه‌التفاوت در صورت نکول، از میانگین موزون قیمت پایانی گواهی سپرده‌های مختلف به دست می‌آید. به این ترتیب قیمت گواهی سپرده معیار محاسبه جرائم نکول به قیمت گواهی سپرده نقدشونده‌تر نزدیکتر خواهد بود؛ زیرا گواهی سپرده‌های نقدشونده‌تر حجم معاملات بیشتری دارند و در میانگین موزون قیمت پایانی گواهی سپرده‌ها سهم بالاتری دارد. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که خریدار در روز سررسید نکول کند و جرائم نکول بر اساس قیمت پایانی صورت بگیرد.
سخن آخر
آربیتراژ در بازار آتی و نحوه انتخاب گواهی سپره کالایی مناسب آن را بررسی کردیم. آربیتراژ در بازارهای مالی به معنای کسب سود بدون ریسک از اختلاف قیمت یک دارایی در دو بازار است. فرصت آربیتراژ همواره در بازارهای مالی وجود ندارد. در واقع فرصت آربیتراژ در بازارهای مالی جهانی، پس از ایجاد، در کسری از ثانیه از بین می‌رود. در بازارهای مالی ایران، معامله‌گران در صورت ایجاد فرصت آربیتراژ، مدت‌زمان بیشتری جهت بهره‌مندی از آن در اختیار دارند. معامله‌گران می‌توانند با زیر نظر داشتن اختلاف قیمت دارایی‌ها در دو بازار (به طور مثال بازار نقدی و آتی)، در صورت وجود فرصت آربیتراژ، از سود بدون ریسک برخوردار شوند.