بانکداری سرمایه گذاری یا شرکت تامین سرمایه چیست؟

صنعت بانکداری سرمایه گذاری یکی از پیشگامان صنایع در بخش خدمات مالی است که طی سالیان متمادی موفق به ارائه خدمات متنوع در حوزه تامین مالی، ادغام و تملیک، تغییر ساختار و مدیریت دارایی شده است. نهادهای ارائه‌دهنده این خدمات در سطح بین‌المللی با عنوان بانک سرمایه گذاری و در ایران با عنوان شرکت تامین سرمایه شناخته می‌شوند.

در این مطلب به بررسی عناوین زیر می‌پردازیم:

O تاریخچه صنعت تامین سرمایه

O خطوط کسب و کار شرکت‌های تامین سرمایه

O صنعت تامین سرمایه در ایران

تاریخچه صنعت تامین سرمایه

تاریخچه صنعت تامین سرمایه به اوایل قرن ۱۹ میلادی باز می‌گردد. طی سال‌های ۱۸۲۰ تا ۱۸۳۰ اوراق قرضه خارجی در لندن منتشر و سرمایه ناشی از انتشار آن به سایر کشورها از جمله آمریکا منتقل شد. اولین پذیره‌نویسی رسمی در سال ۱۸۷۰ در آمریکا انجام گرفت و در سال ۱۸۷۹ از این نهاد مالی برای تامین سرمایه لازم جهت تاسیس اولین نیروگاه تولید برق کمک گرفته شد.

در سال ۱۸۸۵ سندیکای تامین سرمایه در وال استریت رواج یافت. در اوایل قرن بیستم، فعالیت‌های بانکداری سرمایه گذاری به شکلی غیررسمی رواج و پس از وقوع بحران ۱۹۲۹، این گونه نهادها پی‌درپی دچار ورشکستگی شدند و طی قوانین مختلف، فعالیت آن‌ها از شرایط نظام بانکی منفک شد. در سال ۱۹۸۷، بازار سهام لندن سقوط کرد و بانکداری سرمایه گذاری آمریکایی به سرعت به بازار مالی جهانی وارد شد.

نخستین تامین سرمایه مدرن (به معنای امروزی) در اثنای جنگ داخلی آمریکا در فیلادلفیا آغاز به کار کرد اما در حقیقت این صنعت از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد؛ به نحوی که بسیاری از بانک‌های خصوصی و صرافی‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات اعتباری، کارکرد بانکداری سرمایه گذاری را به کسب و کار خود افزودند.

پس از توسعه کمی و کیفی شرکت‌های تامین سرمایه در آمریکا و تنیدگی آن‌ها با بانک های تجاری، فعالیت‌هایی علیه آنان برای جدایی‌شان از صنعت بانکداری در  Banking Act آغاز شد. در دوره‌ای طولانی از تاریخ این صنعت (از سال ۱۹۳۳)، قانون جامعی برای فعالیت آن‌ها تبیین شد و به اجرا درآمد.

در دهه ۹۰ میلادی شرکت‌های تامین سرمایه، شتاب‌دهنده اصلی سیستم پولی به حساب می‌آمدند و همسو با تقاضاهای بازار در حوزه ابزارهای سرمایه‌گذاری و تامین مالی به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته بودند. همین موضوع سبب لغو قانون تفکیک بانک‌های سرمایه‌گذاری از بانک‌های تجاری در این زمان شد.

بنابراین در دهه ۹۰ میلادی، به بانک‌های تجاری این اجازه داده شد که از طریق شرکت‌های زیرمجموعه، به فعالیت بانکداری سرمایه‌گذاری بپردازند. از سال ۲۰۰۰ به بعد، حوزه فعالیت این نهادها به سرعت گسترش یافت و بانکداری سرمایه گذاری و تجاری و ایجاد هلدینگ‌های خدمات مالی رشد چشمگیری داشتند، به طوری که فعالیت‌های آن‌ها تا حد زیادی جهانی شده است و سریعا به تحولات و نیازهای جهانی واکنش نشان می‌دهند. از سویی الزامات و پیچیدگی‌های صنعت مالی کمک کرد تا نهادهای تامین سرمایه کوچک اما قدرتمند در کنار بزرگ‌ترین بانک‌ها در صنعت تامین مالی و مدیریت دارایی ایفای  نقش کنند و توسعه فراوانی یابند. در ایران نیز با توجه  به تجارب جهانی، توسعه و بزرگ شدن صنعت بانکداری سرمایه گذاری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

خطوط کسب و کار شرکت‌های تامین سرمایه

شرکت‌های مختلف تامین سرمایه متناسب با استراتژی‌ها  و برنامه‌های خود، خطوط کسب و کار متنوعی دارند که  کاملا به سیاست‌های شرکت بستگی دارد. عمده خطوط کسب و کار شرکت‌های تامین سرمایه در دنیا عبارتند از: 

 مدیریت دارایی، سرمایه‌گذاری اعم از متعارف و جایگزین، مدیریت ثروت

 تامین مالی، تامین مالی سرمایه‌ای و مبتنی بر بدهی، خدمات اعتباری و وام، تامین مالی بین‌الملل 

 خدمات ادغام و تملیک، مشاوره، تحلیل و مطالعات کلان، طراحی ابزارهای جدید مالی و سرمایه‌گذاری

این صنعت با ارائه خدمات به صنایع گوناگون، طیف گسترده‌ای از مشتریان با درخواست‌های متنوع حوزه مالی را جذب کرده است. البته با توجه به وضعیت اقتصاد جهانی انتظار می‌رود صنعت بانکداری سرمایه گذاری سطوح درآمدی بالاتری را تجربه کند و سطح ROE در این صنعت افزایش قابل قبولی یابد. از اساسی‌ترین چالش‌های پیش روی شرکت‌های تامین سرمایه بر اساس گزارش «مروری بر صنعت بانکداری» شرکت مشاوره ارنست اند یانگ در سال ۲۰۱۶ به شرح زیر است:

 کاهش سطح عمومی ROE شرکت‌ها

 بحران کارآمدی و بهره‌وری در ارائه خدمات و منابع مالی

 نامناسب بودن ساختار عملیاتی و سازماندهی، این چالش در شرکت¬های تامین سرمایه در آمریکا و اروپا منجر به افزایش معنی‌دار هزینه‌ها شده است.

 محدود بودن ابزارهای کنترل و نظارت در صنعت بانکداری و بانکداری سرمایه گذاری

 مساله فرهنگ سازمانی و نوآوری سازمانی

 ناسازگاری و چینش نامناسب ابزارها به نحوی که تعادل بین ابزارها برقرار نیست.

 تکنولوژی‌های غیر کارآمد و ضعف زیرساخت‌های فناوری اطلاعات

 تقویت رقبا در قالب شرکت‌های تامین سرمایه بوتیک و موسسات خدمات مالی کوچک (رقبای تامین سرمایه‌ها چابک‌تر و کم‌هزینه‌تر هستند.)

صنعت تامین سرمایه در ایران

طبق قانون سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، شرکت تامین سرمایه شرکتی است که به عنوان واسط بین ناشر اوراق بهادار و عامه سرمایه‌گذاران فعالیت می‌کند و می‌تواند فعالیت‌های کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی، مشاوره سبدگردانی، پذیره‌نویسی، تعهد پذیره‌نویسی و فعالیت‌های مشابه را با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار انجام دهد.

 لازم به ذکر است که در این جا از «شرکت تامین سرمایه» به جای واژه «بانک سرمایه‌گذاری» استفاده می‌شود و دلیل آن دو تفاوت اصلی میان نهادهای مذکور است:

 بانک‌های تجاری به جذب سپرده افراد می‌پردازند؛ اما شرکت‌های تامین سرمایه مجاز به این کار نیستند.

 بانک‌های سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاری دائمی وجوه خود می‌پردازند؛ اما این موضوع درباره شرکت‌های تامین سرمایه صدق نمی‌کند.

در ایران قبل از انقلاب اسلامی تعدادی از بانک‌های توسعه‌ای از قبیل: بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، بانک توسعه سرمایه‌گذاری ایران، شرکت خدمات مالی ایران و شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران، تأسیس شدند که بعضی از وظایف شرکت‌های تامین سرمایه را انجام می‌دادند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با ملی شدن بانک‌ها و صنایع و در نتیجه رکود بازار سرمایه، فعالیت این بانک‌ها متوقف شد؛ اما تسریع روند واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی در پی ابلاغ سیاست‌های اجرایی اصل ۴۴ قانون اساسی، تاسیس شرکت‌های تامین سرمایه را ضرورت بخشید و در همین راستا مجوز فعالیت دو شرکت تامین سرمایه نوین و امین توسط سازمان بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۸۷ صادر شد.

علاوه بر دو شرکت تامین سرمایه نوین و امین، پنج شرکت دیگر تا پایان سال ۱۳۹۰ توانستند مجوز فعالیت در این زمینه را کسب کنند. در حال حاضر در کشور ۱۰ تامین سرمایه به شرح جدول زیر در حال فعالیت هستند:

سخن آخر

صنعت بانکداری سرمایه گذاری در جهان یکی از مهم‌ترین و فعال‌ترین صنایع در حوزه ارائه خدمات مالی است. متقاضیان منابع مالی در قالب اشخاص حقوقی، برای تهیه اعتبارات میان‌مدت و بلندمدت به بانک‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی مراجعه می‌کنند. در ایران هم پس از اجرای طرح‌های خصوصی‌سازی، ارائه این خدمات توسط شرکت‌های تامین سرمایه آغاز شد و همچنان ادامه دارد. در مقاله‌های بعدی، انواع شرکت‌های تامین سرمایه و نحوه ارائه خدمات آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.