شاخص VIX چیست؟
یکی از فاکتورهای مهم برای فعالیت در بازارهای مالی، آشنایی با نوع کار این بازار و چهارچوب‌های تعریف‌شده با استفاده از تحلیل‌ها و ارزیابی‌های مختلف است. در بازارهای مالی عوامل مختلفی وجود دارند که تحت شرایط خاصی، می‌توانند نوسانات زیادی را پدید بیاورند. پیش‌بینی این نوسان‌ها می‌تواند برای سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های مالی بی‌نهایت موثر باشد. شاخص‌های متعددی برای سنجش وضعیت بازار وجود دارد؛ امروز قصد داریم بررسی کنیم که شاخص VIX چیست و چگونه می‌توان از آن استفاده کرد.
در ادامه عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:
نحوه محاسبه شاخص VIX چگونه است؟
منظور از شاخص VIX چیست؟
شاخص VIX از عبارت Volatility lndex گرفته شده و در میان انواع شاخص‌های نوسانات بازار، این شاخص از جایگاه خاصی برخوردار است. این شاخص توسط سرمایه‌گذاران در بورس آمریکا در بازارهای مالی به کار گرفته می‌شود. در اصل به زبان ساده شاخص VIX به نوعی انتظار معامله‌گران در خصوص شاخص سهام S&P500 برای آینده را نمایش می‌دهد و بر مبنای معاملاتی که انجام شده است، روی اختیار خرید و فروش شاخص S&P500 برای ۳۰ روز آینده در بازار بورس اختیارات شیکاگو CBOE بنا شده است.
از این شاخص به نوعی می‌توان برای اندازه‌گیری میزان هیجان سهامداران و ریسک موجود در بازار استفاده کرد. جالب است بدانید که نام دیگر این شاخص در بازارهای مالی تحت عنوان شاخص ترس شناخته می‌شود. در سرتاسر دنیا در بازارهای سرمایه‌گذاری، فعالان این حوزه از این شاخص به عنوان ابزاری برای تعیین ریسک موجود در بازار، ترس و دغدغه‌های بازار قبل از تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند. در ادامه به این نکته دقت داشته باشید که شاخص VIX به صورت روزانه و درصدی مورد محاسبه قرار می‌گیرد.
نگاهی به گذشته شاخص VIX
به منظور آشنایی با تاریخچه این شاخص، جالب است بدانید که شاخص VIX در سال ۱۹۹۳ میلادی به عنوان معیاری از نوسان ضمنی هشت اختیار خرید و فروش S&P500، در زمانی که بازار مشتقه دچار بعضی محدودیت‌ها بود و در مرحله رشد و توسعه قرار گرفته بود، استفاده می‌شد. یکی از اهداف مهم از به کارگیری این شاخص در بازار، به منظور تعیین نوسانات کوتاه‌مدت در بازار بود. در گذر زمان و توسعه و رشد بازار مشتقه، از اختیار معامله‌های بیشتری از شاخص S&P500 در ارزیابی شاخص VIX استفاده شد که همین امر موجب شد تا بینش دقیق‌تری از انتظارات سهامداران بر نوسان بازار آتی ایجاد شود. با گسترش شاخص VIX، در ادامه این فرآیند از آن برای محاسبه نوسانات سایر شاخص‌ها نیز استفاده شد.
نقش شاخص VIX در بازار سهام
نوسان در بازار بورس به طور طبیعی و در اثر بالا و پایین رفتن ارزش قیمتی سهم‌ها ایجاد می‌شود. سرمایه‌گذاران در بازار با استفاده از اختیار معامله قادر هستند که ریسک سرمایه‌گذاری خود را تا اندازه‌ای کاهش دهند و تا آن جایی که ممکن است از زیان جلوگیری کنند. در نتیجه می‌توان به این حقیقت دست یافت که اگر میزان هیجانات در بازار زیاد شود، تقاضا برای اوراق اختیار فروش بیشتر می‌شود و همین امر به نوسانات بیشتر در بازار منجر خواهد شد. در این شرایط می‌توان از شاخص VIX به منظور بررسی و ارزیابی ترس سهامداران استفاده کرد.
به این موضوع دقت داشته باشید که اگر شاخص VIX به پایین‌ترین حالت خود رسیده باشد، به این معنی خواهد بود که بازار سهام به نقطه اوج خود رسیده است و از طرف دیگر بابت حباب‌های قیمتی ایجاد‌شده، احتمال ریزش بازار شدیدتر می‌شود. طبیعی است که در این شرایط قیمت سهم‌ها به صورت حبابی زیاد شده و سهامداران تا حد زیادی نگران سرمایه‌گذاری خود در این برهه در بازار بورس خواهند بود؛ پس به نوعی مقدار پایین این شاخص به منزله شروع رکود در بازار بورس خواهد بود. در نقطه مقابل دقت کنید که اگر مقدار شاخص VIX بالا باشد به این معنی است که بازار در حالت کف قراردارد و از همین جهت می‌توان آن را به عنوان شروع رشد در بازار تلقی کرد.
به صورت کلی افزایش مقدار این شاخص به معنای افزایش ترس سهامداران از آینده بازار خواهد بود که این امر منجر به افت شاخص سهام خواهد شد و بر عکس؛ به این ترتیب نتیجه می‌گیریم که ضریب همبستگی بازار سهام و شاخص VIX معکوس است.
محدوده‌هایی که برای شاخص VIX در نظر می‌گیرند به ترتیب زیر است:
کمتر از ۱۲ به معنی ریسک پایینی است که سرمایه گذاران از آینده است.
بین ۱۲ تا ۲۰ به معنی ریسک متعادل از آینده است.
بالای ۲۰ به معنی ریسک زیاد است و سهامداران نسبت به آینده خوش‌بین نیستند.
نحوه محاسبه شاخص VIX چگونه است؟
همان‌طور که در بخش های قبلی اشاره کردیم از شاخص VIX به منظور نمایش نوسانات مورد انتظار S&P500 برای ۳۰ روز آینده استفاده می‌شود و از طریق اختیارات مورد معامله در بورس شیکاگو مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در نگاه اول با پیچیدگی فرمول این شاخص مواجه می‌شویم اما مفهوم آن ساده‌تر است. مؤلفه‌های که به منظور محاسبه شاخص VIX در نظر گرفته می‌شوند، شامل اختیارهای خرید و فروش با نزدیک‌ترین سررسید، اختیارهای دوره بعد از آن با سررسید ۲۳ تا ۳۷ روز است. در این فرآیند اختیارهای مد نظر در انتهای هر هفته به منظور محاسبه شاخص مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید که در فرمول این شاخص مؤلفه‌های دیگری نیز لحاظ می‌شود. مواردی مانند: زمان سررسید اختیار، مقدار آتی شاخص براساس قیمت اعمال اختیار معامله روی شاخص، نرخ بهره بدون ریسک تا زمان سررسید و میانه مابه‌التفاوت سفارشات سرخط خرید و فروش اختیار معامله با قیمت اعمال مشخص‌شده.
سخن آخر
با توجه به مطالبی که در این مقاله ارائه شد، می‌توان اذعان داشت که شاخص VIX یکی از ابزارهای خیلی مهم برای پیش‌بینی وضعیت اقتصادی در سطح جهانی است که افراد و معامله‌گران می‌توانند با استفاده از آن، تصمیم‌های مناسب را در زمان مناسب اتخاذ کنند. بهتر است بدانید که یکی از معایب یا ضعف‌های این شاخص این است که بر اساس نوسانات موجود در بازار محاسبه می‌شود و نه بر اساس دارایی پایه، به همین دلیل بررسی و محاسبه مقدار منصفانه آن ساده نیست و پیچیدگی‌های زیادی دارد. همچنین باید توجه داشت که چون فرآیند اوراق اختیار به شکل کامل در بازارهای مالی ایران انجام نمی‌شود، شاخص VIX در تحلیل بازار بورس ایران کاربرد چندانی ندارد و جای خالی آن احساس می‌شود.